تاریخ
ذکرالله محمدی؛ ستاره غفاری بیجار
چکیده
با قدرت‌گیری سلجوقیان (حک:429ـ590 هـ.ق) در خراسان و شکست سلطان مسعود غزنوی در نبرد دندانقان (431هـ.ق) از ایشان فصل تازهای در تاریخ ایران گشوده شد. طغرل سلجوقی بلافاصله پس از نشستن بر تخت سلطنت در نیشابور، مکاتبات و روابط خویش را با خلیفه عباسی آغاز کرد. سلجوقیان برای کسب مشروعیت در حکومت به منشور و خلعت خلیفه نیاز داشتند. خلیفه بغداد ...
بیشتر
با قدرت‌گیری سلجوقیان (حک:429ـ590 هـ.ق) در خراسان و شکست سلطان مسعود غزنوی در نبرد دندانقان (431هـ.ق) از ایشان فصل تازهای در تاریخ ایران گشوده شد. طغرل سلجوقی بلافاصله پس از نشستن بر تخت سلطنت در نیشابور، مکاتبات و روابط خویش را با خلیفه عباسی آغاز کرد. سلجوقیان برای کسب مشروعیت در حکومت به منشور و خلعت خلیفه نیاز داشتند. خلیفه بغداد در این هنگام القائم بود. در حالی که بغداد تحت سیطرهی آل‌بویه و مشوش روزگار میگذراند. طغرل و خلیفه در سه مرحله مهم مذاکره و مکاتبه داشتند: اول نامه نخستین سلجوقیان در سال 431هـ.ق بلافاصله پس از پیروزی در دندانقان، دوم هنگام سقوط بغداد و کودتای بساسیری در 449هـ.ق و سوم در ماجرای درخواست طغرل برای ازدواج با دختر القائم در 453هـ.ق. این مقاله در پی واکاوی روابط طغرل و خلیفه القائم است. روش تحقیق در این مقاله با تأکید بر رویکرد فرکلاف به تحلیل گفتمان انتقادی خواهد بود. از این رو به نظر میرسد اگرچه روابط طغرل با القائم با احترام آغاز و با کمک به خلیفه همراه شد؛ اما در نهایت به دشمنی و تضاد انجامید. خلیفه‌الله در برابر سلطان ظلّ‌الله. در این کشمکش نقش ایرانیان دیوانسالار نیز پررنگ است. این دبیران بیشتر پایبند به شیوه ایرانی حکومت و فرّه ایزدی پادشاه بودند تا سنت خلافت اسلامی.
تاریخ
محمدحسین صادقی
چکیده
این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه‌های گوناگون درباره تأثیر عثمانی بر مشروطه ایران است. با به‌کار گرفتن رویکرد توصیفی و متن‌محور ضمن ارائه پیشینه بحث، دیدگاه‌های گوناگون در این مورد را مطرح کرده و با بررسی مبانی نظری استدلال‌های دو طرف، کیفیت این تأثیرپذیری را آشکار کرده است. براین اساس می‌توان گفت که دربارۀ تأثیرپذیری مشروطۀ ایران ...
بیشتر
این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه‌های گوناگون درباره تأثیر عثمانی بر مشروطه ایران است. با به‌کار گرفتن رویکرد توصیفی و متن‌محور ضمن ارائه پیشینه بحث، دیدگاه‌های گوناگون در این مورد را مطرح کرده و با بررسی مبانی نظری استدلال‌های دو طرف، کیفیت این تأثیرپذیری را آشکار کرده است. براین اساس می‌توان گفت که دربارۀ تأثیرپذیری مشروطۀ ایران از عثمانی دو گونه دیدگاه وجود دارد: مخالفان و موافقان تأثیرپذیری مشروطه ایران از عثمانی. مهمترین نمایندگان دسته اول آدمیت، ناطق و طباطبایی و دسته دوم تقی‌زاده، حضرتی و فیرحی هستند. این پژوهش ضمن اثبات تأثیرپذیری و حتی تقلیدی بودن تنظیمات ایران از تنظیمات عثمانی (به‌عنوان پیش‌زمینه مشروطیت) دیدگاه مخالفان تأثیرپذیری مشروطۀ ایران از عثمانی را نیز رد کرد. براین اساس که با در نظر گرفتن بستر تاریخی نمی‌توان ایرادات حقوقی قانون‌اساسی 1876م./1293ق. را نافی مشروطیت آن قلمداد کرد. در گام پایانی این پژوهش با بررسی تأثیر تجدد عثمانی (بویژه تنظیمات و مشروطه) بر پیشگامان مشروطه‌خواهی در ایران (ملکم، سپهسالار، مستشارالدوله و میرزاآقا خان کرمانی) تأثیر عمیق تجدد عثمانی در اندیشه و عمل سیاسی این افراد نشان داده شد؛ به‌طوری که ملکم با فکر تنظیمات، سپهسالار با اجرای تنظیمات، مستشارالدوله و میرزاآقا خان کرمانی با طرح مباحث نظری و مشروعیت‌سازی برای مشروطه رویکردی کاملاً شبیه همتایان عثمانی خویش در پیش گرفتند و در پیشبرد جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان ایفای نقش کردند.
تاریخ
علیرضا اشتری تفرشی
چکیده
قوانینالوزاره یکی از آثار ابوالحسن ماوردی، اندیشمند سیاسی سده پنجم هجری است که در آن بهجای مبانی نظری سیاست، به ارائه تصویری از ساختارهای حیاتی دولتی کارآمد پرداخته است؛ کاویدن زمینه‌های رابطه متغیّرهای فعال در اندیشه و زمانه نگارنده با محتوای این اثر، مساله اصلی پژوهش حاضر است. به‌رغم اهمیت قوانینالوزاره در میراث ...
بیشتر
قوانینالوزاره یکی از آثار ابوالحسن ماوردی، اندیشمند سیاسی سده پنجم هجری است که در آن بهجای مبانی نظری سیاست، به ارائه تصویری از ساختارهای حیاتی دولتی کارآمد پرداخته است؛ کاویدن زمینه‌های رابطه متغیّرهای فعال در اندیشه و زمانه نگارنده با محتوای این اثر، مساله اصلی پژوهش حاضر است. به‌رغم اهمیت قوانینالوزاره در میراث اندیشه سیاسی اسلام و دولت نگاری اسلامی، این اثر از سوی پژوهشگران معاصر کمتر مورد مداقّه و مطالعه منظم و هدفمند بوده و بیشتر در سایه دیگر اثر شناخته شده‌تر ماوردی، احکام السلطانیه، قرار داشته است؛ از همین رو، پژوهش حاضر باهدف شناخت ویژگیهای اصلی دولت کارآمد در این اثر مهم دولت نگارانه، کوشیده است تا با کاربست روش تحلیل مضامین به تبیین مبانی دولت کارآمد در قوانینالوزاره نائل آید. شیوه این مطالعه کتابخانه‌ای و تمرکز پژوهش بر متن عربی قوانینالوزاره بوده است. بخشی از دستاورد این پژوهش استخراج بیش از 300 مضمون سازنده قوانینالوزاره است که ماحصل تحلیل آنها نشان از تقسیم مضامین به دستههای مضامین بحران، علل بحران، راه‌حل بحران و دولت کارآمد یا دولت بدون بحران در نظر ماوردی دارد. طبق بازخوانی این دستاورد با رهیافت مفهومی توماس اسپریگنز، واضح می‌گردد که ماوردی بحران سیاسی سده پنجم هجری را فقدان روالهای ساختاری، رفتاری و برنامه برای اداره دولت می‌دانسته و برای رفع آن، به ترسیم دقیق دهها الگوی ساختاری، رفتار سازمانی و برنامه‌های دولتی پرداخته است.
تاریخ
مهدی میرکیایی
چکیده
در اقلیم نیمه‌خشک ایران، آبیاری مصنوعی در طول تاریخ به یکی از نیازهای حیاتی مردم تبدیل‌شده بود که به احداث تعداد بی‌شماری از تأسیسات آبی همچون قنات، سد، چاه، نهر و آب‌انبار منجر شد. ایجاد این تعداد از تأسیسات به سرمایه فراوان و نیروی کار انبوه نیاز داشت. نکته‌ای که بسیاری از پژوهشگران را به این باور رساند که دخالت دولت در احداث و ...
بیشتر
در اقلیم نیمه‌خشک ایران، آبیاری مصنوعی در طول تاریخ به یکی از نیازهای حیاتی مردم تبدیل‌شده بود که به احداث تعداد بی‌شماری از تأسیسات آبی همچون قنات، سد، چاه، نهر و آب‌انبار منجر شد. ایجاد این تعداد از تأسیسات به سرمایه فراوان و نیروی کار انبوه نیاز داشت. نکته‌ای که بسیاری از پژوهشگران را به این باور رساند که دخالت دولت در احداث و نگهداری تأسیسات آبی ناگزیر بوده است. اما جدا از نظریه‌پردازی‌هایی که در این حوزه انجام شد،که به‌ویژه از دیدگاه‌های مارکس و ویتفوگل متأثر بودند، داده‌های فراوانی از تاریخ ایران در دوره قاجاریه به دست می‌آید که نشانگر دخالت حداقلی دولت در نظام‌های آبیاری و آب‌رسانی بوده است. پرسش اینجاست که چه شواهدی از عدم دخالت دولت قاجاریه در فراهم کردن آب روستاها و شهرها وجود دارد؟ چه عللی عدم دخالت دولت را تشدید می‌کرد و مردم به چه صورت جای خالی دولت را در این فرایند پر می‌کردند؟ فرض ما این است که تعداد انبوه قنات‌ها و سدهای ویران و چاه‌ها و نهرهای خشک، گواه آن است که دولت قاجاریه وظیفه‌ای را در این زمینه بر عهده نمی‌گرفت. حکام ولایات عموما تنها برای زمین‌ها و روستاهایی که مالک آنها بودند امکانات آب‌رسانی را فراهم می‌کردند و دولت مرکزی در مواردی اندک، اگر سود سریعی را متصور بود، به احداث یا تعمیر این تأسیسات دست می‌زد. در سراسر کشور، احداث و لایروبی و تعمیر تأسیسات آبی عموما با سرمایه ملاکان و نیروی کار رعایا انجام می‌شد. همیاری مردم برای ساخت و تنقیه این تأسیسات و مشارکت جمعی آنها در منازعات آبی، تظلم‌ها، بست‌نشینی‌ها و تدوین نظام تقسیم آب موجب شکل‌گیری محافل خودسامان و انسجام بیشتر آنها می‌شد. روش پژوهش، توصیفی-تبیینی با تکیه‌بر اسناد درجه اول به‌ویژه عرایض مجلس تحقیق مظالم است. چارچوب نظری پژوهش، برگرفته از دیدگاه «پاتریشیا کرون» در تشریح دولت‌های حداقلی در جهان ماقبل صنعتی است. پیش‌ازاین، پژوهش مستقلی پیرامون دخالت حداقلی دولت قاجاریه در مسئله آب منتشرنشده است.
