نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار حقوق عمومی دانشگاه قم

چکیده

در مورد نسبت تکالیف دولت و حفظ محیط زیست در آموزه­های حقوق عمومی دیدگاه­های متنوعی مطرح است. حداقل می‌توان در چارچوب وظیفه عمومی مذکور در اصل پنجاه قانون اساسی سه رویکرد تفسیری ـ تحلیلی را از همدیگر تفکیک نمود. رویکرد نخست مبتنی بر محوریت دولت در حفاظت از محیط زیست و تضمین حق بر محیط زیست سالم است (رویکرد دولت‌محور)؛ رویکرد دوم از ضرورت عدم حضور دولت یا حضور حداقلی آن در امر حفاظت دفاع می نماید (رویکرد بدون دولت) و در نهایت رویکرد مشارکت که مبتنی بر انگاره همکاری میان بازیگران دولتی، غیردولتی و نیز شهروندان در امر حفاظت از محیط زیست و اجرای سیاست‌ها است. در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف این امر در چارچوب نظام حقوق عمومی تحلیل گردد. فرض بنیادین این مقاله بر این مبنا استوار است که در چارچوب اصل پنجاه قانون اساسی«عمومی‌سازی حفاظت از محیط زیست» مستلزم همکاری و مشارکت دولت با شهروند است. لذا ابتدا رویکردهای سه‌گانه پیش گفته تحلیل و سپس به‌عنوان نتیجه، رویکرد همکاری بحث شده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

State and Environment: From the Non-State to the Participatory Approaches

نویسنده [English]

  • Ali Mashhadi

Associate Professor, Department of Public law, Qom University

چکیده [English]

n the case of the relationship between government and environmental obligations there are different views in public law theory. At least three approaches can be mentioned in the context of general task to which principle 50 of constitution refers. The first approach is based on the centrality of the state in protecting the environment and ensuring the right to a healthy environment (State-centric approach). This approach assumes that the market and the private sector are incapable of protecting the environment. So it is only the state that  has the primary responsibility for protection of the environment as a general task.
 The second approach relates to the absence of the state in protecting the environment (Approach without government). In fact the emergence of this approach is because of the inability of the government to protect the environment. According to this approach the government cannot protect the environment propperly and experience has shown that some governments have become one of the violators of environmental law.
And at last the participation approach is based on the idea of cooperation between the state and non-state actors and the citizens in the area of environmental protection and implementation of the related policies. In this paper, different aspects of this issue in the context of public law are analyzed. The basic assumption of this article is based on the belief that the environmental protection requires the government’s cooperation with citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental protection
  • State-center approach
  • Nonstate-center approach
  • Participation approach
  • Public law  
آماده، حمید؛ شاکریان، عباس؛ محمدیان، فرشته. (1389). «بررسی رابطه بین اندازه دولت و کیفیت محیط زیست»، فصلنامه مطالعات اقتصادی، ش2.
بحرینی، سید حسین؛ ایمنی، فرهاد. (1379). «نقش سازمان‌های غیر دولتی زیست محیطی در دستیابی به مشارکت مردمی به‌منظور حفاظت از محیط زیست در ایران»، فصلنامه محیط شناسی، ش 26.
بری، جان. (1380). محیط زیست و نظریه اجتماعی، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
بشیریه، حسین. (1381). موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
بلیک، الیزابت؛ فرهاد، جم. (1388). «دموکراسی زیست محیطی برای حفاظت از محیط زیست در حقوق بین‌الملل»، مجله راهبرد، ش50، سال هیجدهم، بهار88
حاصل نیلوفر، مراد. (1387). «ارزیابی نقش دولت در چالش‌های زیست محیطی ایران»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، ش4.
حسینی، سید محسن. (1382). «امکان‌سنجی ایجاد سازمان‌های غیر دولتی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی»، محیط‌شناسی، ش 31.
رمضانی قوام‌آبادی، محمد حسین. (1392). «حفاظت از محیط زیست در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دیدگاه­های حقوقی ـ قضایی، ش 63.
روش، کاترین. (1391). بایسته­های حقوق محیط زیست، ترجمه علی مشهدی؛ حسن خسروشاهی و زینب یوسفی، انتشارات خرسندی.
سنگانچین فرزام‌پور، اصغر. (1377). «بررسی عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست بعد از انقلاب اسلامی و برنامه‌ریزی جهت برنامه­های آتی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران.
عبداللهی، محسن؛ فریادی، مسعود. (1389). «چالش‌های حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست ایران»، فصلنامه علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی، سال هفتم، ش 28.
غلام­پور، علی. (1386). «تأثیرات جهانی شدن اقتصاد بر نقش دولت در اقتصاد سیاسی محیط زیست در کشورهای در حال توسعه: مورد ایران»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 4.
فریادی، مسعود. (1392). «عمومی‌سازی حفاظت از محیط زیست در نظام حقوقی ایران»، رساله دوره دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
کهیل، مایکل. (1387). محیط زیست و سیاست اجتماعی، ترجمه حسین حاتمی نژاد و سهراب امیریان، انتشارات دانشگاه تهران.
مداح، مجید؛ رئوفی، فاطمه. (1394). «اثرات مستقیم و غیر مستقیم مخارج دولت بر آلودگی»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست.
مرکز­ پژوهش­های مجلس شورای اسلامی. (1389). «طرح امر به معروف و نهی از منکر»، تاریخ انتشار در سایت مرکز پژوهش­ها 26/11/89 شماره گزارش 10651.
محرم نژاد، ناصر. (1385). مدیریت و برنامه‌ریزی محیط زیست، نشر میران.
مشهدی، علی. (1392). حق بر محیط زیست سالم، انتشارات میزان، چ اول
میرطاهری، عزت السادات، (1387)، «نقش سازمان های غیردولتی در حمایت و ارتقا هنجارهای زیست محیطی در حقوق ایران»، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی.
هابرماس، یورگن. (1384). دگرگونی ساختاری حوزه عمومی، کاوشی در باب جامعه بورژوازیی، ترجمه جمال محمدی، نشر افکار.
Aggeri, Franck. (2005), "Les régimes de gouvernementalité dans le domaine de l'environnement.” Gouvernement, organisation ET gestion: l'héritage de Michel Foucault: 431-464.
Billaudot, Françoise. (1991), "Les mutations administratives de l'environnement. (Aspects de l'application du plan national pour l'environnement). “Revue Juridique de l'Environnement 16, no: 333-353.
Beladi, Hamid& Chao, Chi-Chur. (2006), "Does privatization mprove the environment?” Economics Letters 93, no. 3: 343-347.
Beierle, Thomas C. & Cayford, Jerry. (2002), Democracy in practice: Public participation in environmental decisions. Resources for the Future.
Carraro, Carlo. (2013). “Yiannis Katsoulacos, and Anastasios Xepapadeas”, eds. Environmental policy and market structure. Vol. 4. Springer Science& Business Media.
Charles, Lionel& Kalaora, Bernard. (2007). "De la protection de la nature au développement durable: vers un nouveau cadre de savoir et d'action?” Espaces ET sociétés 3: 121-133.
Charles, Lionel& Kalaora, Bernard. (2003). "Environnement: du ministère de l’impossible à l’administration de l’oubli?” Natures Sciences Sociétés 11, no. 1: 58-60.
Chess, Caron& Purcell, Kristen. (1999)."Public participation and the environment: Do we know what works? “Environmental Science & Technology 33, no. 16, 2685-2692.
Côté, Gilles& Gagnon, Christiane. (2005)."Gouvernance environnementale ET participation citoyenne: pratique ou utopie? Le cas de l’implantation du mégaprojet industriel Alcan (Alma). "Nouvelles pratiques sociales 18, no. 1, 57-72.
Coenen, F. H. J. M& Dave Huitema& Laurence J. O'Toole Jr, eds. (2012). “Participation and the quality of environmental decision making”. Vol. 14. Springer Science & Business Media.
Gendron, Corinne& Turcotte, Marie-France. (2003). "Environnement, concertation et déréglementation: la modernisation réglementaire à l'heure des méta-enjeux", Sociologies pratiques 7, 139-156.
Harrington, Winston& Morgenstern, Richard D. (2013). "Command and control: What's the best approach for solving environmental problems", The RFF Reader in Environmental and Resource Policy 66, 14-26.
Heynen, Nick& McCarthy, James& Prudham, Scott& Paul Robbins, eds. (2007). Neoliberal environments: false promises and unnatural consequences. Rutledge.
Holleman, Hannah. (2015). "Method in Ecological Marxism: Science and the Struggle for Change", Monthly Review 67, no. 5.
Inglehart, Ronald. (1995)."Public support for environmental protection: Objective problems and subjective values in 43 societies", PS: Political Science & Politics 28, no. 01: 57-72.
Lamarque, Jean. (1998). Code de l’environnment, Dalloz.
Lardé, Philippe& Zuindeau, Bertrand. (2010), "Théorie de la régulation et développement durable: essai d'analyse de la diversité nationale en matière d'environnement et de politiques environnementales", Géographie, économie, société 12, no. 3: 261-278.
Larrue, Corinne. (2000). Analyser les politiques publiques d'environnement, Editions L'Harmattan.
Lipietz, Alain. (1995)."Écologie politique régulationniste ou économie de l’environnement?. " Théorie de la Régulation: l’état des savoirs: 350-6.
Mahrane, Yannick& Bonneuil, Christophe. (2014)."4. Gouverner la biosphère. De l'environnement de la guerre froide à l'environnement néolibéral", In Le gouvernement des technosciences, pp. 133-169. La Découverte.
Mettan, Nicolas. (1994). Le partenariat public-privé: un atout pour l'aménagement du territoire et la protection de l'environnement?. PPUR Presses polytechniques.
Ministère de l'Ecologie, du Développement durable et de l'Energie,. http://www. developpement-durable. gouv. fr/, 2016/3/5.
Prévil, Carlo. (2009). "Participation du public dans la gouvernance de l’environnement et du territoire: pour améliorer l’instrumentation", VertigO-la revue électronique en sciences de l'environnement 9, no. 1.
Rumpala, Yannick. (1999)."Questions écologiques, réponses économiques. Les changements dans la régulation publique des problèmes d'environnement au tournant des années 1980 et 1990, une analyse intersectorielle", PhD diss., Institut d'études politiques Paris.
Soron, Dennis. (2010)."Capitalism versus Nature: Eco-Socialist Approaches to the Climate Crisis", Routledge Handbook of Climate Change and Society: 78-93.
Tietenberg, Thomas H. (1990)."Economic instruments for environmental regulation", Oxford Review of Economic Policy 6, no. 1: 17-33.
Vandenbergh, Michael P. (2013). "Private environmental governance", Cornell L. Rev. 99: 129.
Vatn, Arild. (2015)."Markets in environmental governance. From theory to practice", Ecological Economics 117: 225-233.
Vivien, Franck-Dominique. (2006)."Quelle économie pour l’environnement? Quel environnement pour l’économie?” Journée d’étude: Environnement et développement durable: quelles approches en sciences sociales.
Wan-song, Z. H. A. O. (2013)."Eco-Socialist Thoughts and Socialist Ecological Civilization Construction [J]", Journal of Hubei University of Education 4: 020.
Zuindeau, Bertrand. (2001), "L’analyse des externalités environnementales: éléments pour UN programme de recherche régulationniste", Géographie, économie, société 3, no. 1: 71-92.