نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکترای حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

نهادهای اجتماعی خانواده، دین، آموزش، اقتصاد و سیاست ماهیت سیّال و شناور داشته و در نتیجه قابلیت تغییر دارند. از آنجا که تحول در یک نهاد، می‏تواند سایر نهادهای اجتماعی را نیز متاثر سازد، ازاین­رو، بررسی رابطه معنادار بین تحول نهادهای اجتماعی و شکل­گیری دولت قانونمند، یکی از نقاط تلاقی جامعه­شناسی و حقوق عمومی و مستند میان­رشته­ای بودن ایده این مقاله است. زیرا حقوق عمومی، نظام حقوقیِ ناظر بر دولت است و جامعه­شناسی­حقوق عمومی عهده­دار تبیین نظریه درخصوص تاثیر و تأثّر نهادهای اجتماعی و شکل­گیری نظریه دولت است. ازاین­رو، موضوع این مقاله (دولت) در گسترۀ حقوق عمومی و منظر تحلیل آن (نهادهای اجتماعی) از دریچۀ جامعه‌شناسی است.
این مقاله از نظر شیوه گردآوری داده­ها، کتابخانه­ای و از حیث روش توصیفی ـ ­تحلیلی است. زیرا به‌دلیل محدودیت­های ناشی از دسترسی به آمار رسمی و انجام سنجش میدانی در مقیاس سرشماری، با استفاده از روش «تحلیل ثانویه اطلاعات موجود»، به­مثابۀ دانش زمینه­ای، به توصیف و تحلیلِ تحولات نهادهای اجتماعی پرداخته و با بهره­گیری از آموزه­های حقوقی به مفهوم‌شناسی دولت قانونمند و نهایتاً استنتاج نظریه، درخصوص کنش متقابلِ پویای نهادهای اجتماعی و دولت اقدام کرده­ایم.
براین­اساس، در این مقاله درپی فهم مسائل ایران و تحلیل بخشی از فرآیند تشکیل دولت قانونمند در ایران معاصر هستیم. از این‌رو، این نوشته را می­توان ذیل مطالعات ایران­پژوهی نیز دسته­بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Possibility of Rule of Law in Iranwith Emphasis on Evolution of Social Institutions

نویسندگان [English]

  • Mohammad Jalali 1
  • Mahdi Mahdavi Zahed 2

1 Assistant Professor, Department of Public Law, Shahid Beheshti University

2 PhD Student of Public Law, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

Purpose: It is the purpose of this article to investigate reasons and types of the evolution of institutions. Social institutions, "Family", "Religion", "Education", "Economy" and "Politics", have fluid nature and therefore have ability to discourse evolution. The changing institution can affect other social institutions. Five basic social institutions can affect law, and the main question in this article is about this same problem. This article seeks to answer these question: What significant relationship is there between the changes in social institutions and the rule of law in Iran? Is the evolution of social institutions of family, religion, education, politics and economics effective in transition to rule of law? The main premise of authors is the existence of changes in social institutions, laying the groundwork for the formation of individuality and as a result, plurality of values systems.
Methodology: This article surveys evolution of social institutions. Most simply, it is a first step in an attempt to discuss the nature of Rule of Law. Then, by examining changes in social institutions and their impacts on the infrastructure of the state, we discuss the rule of law in contemporary Iran. This study goes beyond the traditional classification of Public Law in the areas of Constitutional Law, Administrative Law, Financial Law and Labor Law and is among the sociology of Public Law.
Findings: The findings of this study imply that the evolution of social institutions' discourses lead to the formation of "individuality" and value pluralism, and deepen the "democratic culture" and "social democracy" among the Iranians, because the authors believe that "Democracy" is not static, but an ongoing process. Democratic social structure affects the political system. Therefore, this article seeks to analyze the sociological process of formation of the modern democratic state in Iran. So, from another perspective, this paper is located in the realm of "Iranian and Persian Studies". This article is dedicated to the interdisciplinary study of Iran.
 State and social institutions have dynamic interaction with each other. Therefore, the evolution of an institution can change other social institutions. Thus, there are the meaningful relationship between the evolution of social institutions' discourses & the formation of the rule of law that imply the connection between sociology and Public Law, because Public Law is the legal system of the state and Sociology of Public Law is responsible for explanation of impact of social institutions on the formation of the government.
Originality/Value: This article is one of the first attempts to understand the role of social change in the rule of law in contemporary Iran, because this study examined the steps of understanding, creating and delivering values by social changing processes in citizen’s mindsets. These changes have affected Family", "Religion", "Education", "Economy" and "Politics" in contemporary Iran. This study is focused on analyzing how democratic culture can impact in the rule of law, because we believe the existence of the rule of law is the foundation of a democratic system and mutually democracy promotes the rule of law.  In this article we are going to be examining the dialectic of society and government in contemporary Iranian society

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of law
  • social institutions
  • public law
-       اجتهدنژاد کاشانی، سیدسالار؛ اجلالی، پرویز. (1393). «کندوکاو نظری ـ مفهومی درباره توسعه فرهنگی از منظر جامعه­شناسی»، علوم اجتماعی، شماره 64.
-       اعظم­آزاده، منصوره­؛ رجب­زاده، مریم. (1391). «فزونی ورود دختران به دانشگاه و چالش­های آتی خانواده، خانواده ایرانی؛ چالش­ها و راهبردها»، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، پژوهشنامه شماره 102.
-       افشارکهن، جواد و دیگران. (1390). «بررسی وضعیت عرفی شدن دانشجویان و برخی عوامل موثر بر آن (در میان دانشجویان دختر و پسر دانشگاه بوعلی سینا)، جامعه­شناسی کاربردی»، شماره 41.
-       آزادارمکی، تقی و دیگران. (1390). «سنخ­شناسی الگوهای روابط  جنسی پیش از ازدواج در ایران»، جامعه­پژوهی­فرهنگی، سال دوم، شماره 2.
-       آزادارمکی، تقی و دیگران. (1391). «هم‌خانگی؛پیدایش شکل­های جدید خانواده درتهران»، جامعه‌پژوهی­فرهنگی، سال سوم، شماره 1.
-       بشیریه، حسین. (1387). درس­های دموکراسی برای همه، تهران: نگاه معاصر، چاپ سوم.
-       بشیریه، حسین. (1387).  گذار به مردم­سالاری، تهران: نگاه معاصر.
-       بیکس، برایان. (1393).  فرهنگ نظریۀ حقوقی، ترجمۀ راسخ، محمد، تهران: نی، چاپ دوم.
-       توسلی، غلام­عباس؛ مرشدی، ابوالفضل. (1385). «بررسی سطح دینداری و گرایش­های دینی دانشجویان، مطالعه موردی: دانشگاه صنعتی امیرکبیر»، جامعه­شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 4.
-       جهانگیری، محسن. (1376). احوال و آثار و آراء فرانسیس بیکن، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
-       حاتمی، عباس. (1389).  «الگوی آونگی: چارچوبی برای تحلیل اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، شماره 2.
-       خورشیدی، غلام­حسین؛ پیشگاهی، شیوا. (1391). «پیش­نیازها و موانع تحقق توسعه علوم انسانی میان­رشته­ای»، مطالعات میان­رشته­ای در علوم انسانی، شماره 2.
-       دبیرنیا، علی­رضا. ( 1393).  قدرت موسّس؛ کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن، تهران: شهردانش.
-       رضایی­راد، عبدالحسین. (1390). «تأملی بر اصلاح قانون ارث زنان در ایران، فقه و مبانی حقوق اسلامی»، سال چهل­وچهارم، شماره 1.
-       روشه، گی. (1390).  تغییرات اجتماعی، ترجمۀ وثوقی، منصور، تهران: نی، چاپ بیست­و­دوم.
-       رولان، نوربرت. (1390).  انسان­شناسی حقوقی، ترجمۀ موسی­زاده، رضا، تهران: میزان.
-       سراج­زاده، سیدحسین؛ پویافر، محمدرضا. (1391). «مطالعه عرفی­شدن درمیان ایرانیان مسلمان؛ مقایسه بین نسلی در تهران بزرگ»، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره 4.
-       سیلانیان طوسی، علی­اصغر؛ سعیدی نامقی، محمدمسعود. (1384). «نگرش سکولار، نظریه­های سکولاریزاسیون و جامعه ما»، علوم اجتماعی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره 6.
-       شاکری، سید­رضا. (1390). «مدرنیته و تکوین نظریه سیاسی مدرن»، پژوهش سیاست نظری، ، پائیز و زمستان، شماره 10.
-       شجاعی­زند، علی­رضا. (1384). «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، جامعه­شناسی ایران، دوره ششم، شماره 1.
-       شریف، محمد. (1393).  گذار از حقوق بین­الملل به حقوق بشر، تهران: شهر دانش.
-       شکوری، علی؛ آزادارمکی، تقی. (1381). «مدرنیته و خانواده تهرانی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره­های 31 و 30.
-       شوالیه، ژاک. (1378). دولت قانونمند، ترجمۀ ملک­محمدی، حمیدرضا، تهران: دادگستر.
-       شهابی، مهدی. (1390). «فرآیند «اجتماعی شدن حقوق» و تأثیر آن بر نظام حقوقی»، فصلنامه حقوق، دوره 41، شماره 1.
-       صادقی فسایی، سهیلا؛ عرفان­منش، ایمان. (1392). «تحلیل جامعه­شناختی تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ایرانی وضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی»، زن در فرهنگ و هنر،دوره 5،شماره 1.
-       عبدی، عباس. (1393). مقدمه­ای بر پژوهش در جامعه­شناسی خانواده در ایران، تهران: نی.
-       علیزاده، عبدالرضا. (1387). مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق، جُستاری در نظریه­های جامعه­شناسی حقوق و بنیادهای حقوق ایران، تهران: سمت، چ اوّل.
-       فرجی، مهدی؛ کاظمی، عباس. (1388). «بررسی وضعیت دین­داری در ایران: (با تأکید بر داده­های پیمایش­های سه دهه گذشته)»، تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، شماره 6.
-       قاری­سید­فاطمی، سیدمحمد. (1393). حقوق بشر در جهان معاصر، درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، تهران: شهردانش، چاپ چهارم.
-       قاری­سید­فاطمی، سیدمحمد. (1393). حقوق بشر در جهان معاصر، جستارهایی تحلیلی از حق­ها و آزادی­ها، تهران: شهردانش، چاپ سوم.
-       قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
-       قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست­های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی، مصوب 8/11/1386
-       قانون اصلاح موادی از قانون مدنی، مصوب 6/11/1387
-       قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی­سرپرست و بدسرپرست، مصوب 1392
-       قانون حمایت خانواده، مصوب 1391
-       قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392
-       گرجی ازندریانی، علی‌اکبر. (1389). «دولت قانونمدار، دادنامه»، شماره 5.
-       گلی، جواد؛ یوسفیان، حسن. (1389). «جریان­شناسی نومعتزله»، معرفت کلامی، شماره 3.
-       میرزایی، حسین و دیگران. (1393). «بررسی رابطه نوسازی و تغییر نگرش­ها و رفتارهای دینی جوانان شهر و روستاهای سنندج»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شماره 3.
-       نایبی، هوشنگ؛ آزادارمکی، تقی. (1385). «سکولاریسم و رابطه آن با تحصیلات عالی (مطالعه موردی جامعه شهری تهران)»، جامعه­شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 3.
-       نیک­پی، امیر؛ پویا، رضوان. (1391). «جامعه­شناسی تحول خانواده در ایران (بررسی ابعاد اجتماعی و حقوقی لایحه حمایت خانواده)»، جامعه­شناسی تاریخی، دوره 4، شماره 1.
-       نیک­پی، امیر؛ توسلی، افسانه و مدرس­زاده، شیوا. (1389). «تأثیر شرایط اجتماعی و فکری زنان بر کارآمدی قوانین مربوط به آن­ها»، جامعه­شناسی معاصر، سال دوم، شماره 2.
-       ویژه، محمدرضا. (1392).  «تحلیلی بر روابط دولت و نظم حقوقی»، مطالعات حقوقی، دوره پنجم، شماره 1.
-       یاووز، م. هاکان. (1389).  سکولاریسم و دمکراسی اسلامی در ترکیه، ترجمۀ عزیزی، احمد، تهران: نی.
-       وینسنت، اندرو. (1392). نظریه­های دولت، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نی، چ نهم.
-       یاسپرس، کارل. (1375). اسپینوزا، ترجمۀ محمد­حسن لطفی، تهران: طرح نو.
-        Barber, N.W. (2001). “Prelude to the separation of powers”, Cambridge law journal, Vol. 60 (1), March.
-        Bourdieu, Pierre. (1987). “the Force of Law: Toward a Sociology of the Juridical Field”, Hastings Law Journal, and Vol. 38.
-        Deflem,Mathieu. (2008). Sociology of Law, Visions of a Scholarly Tradition, Cambridge University Press.
-        Eyerman, Ron. (1992). Modernity and Social Movements, in Social Change and Modernity, University of California press.
-        Gert, Bernard. (2011). the Definition of Morality, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
-        Hallaq, Wael B. (2013). The impossible state: Islam, politics, and modernity’s moral predicament, Columbia University Press.
-       Tremblay, Luc B. (2015). “An egalitarian defense ofproportionality-based balancing”, Oxford University Press and New York University School of Law, Vol. 12 No. 4.