نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران

چکیده

رواج مصرف مدرن به عنوان یک پدیده خُرد در شبکه روابط اجتماعی سال‌های اخیر در ایران پدیده‌ای است که به عنوان یک متغیر محیطی، جامعه و سیاست در ایران را در برگرفته است. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که «ماکروفیزیک یا کلان قدرت سیاسی در ایران در اثر رواج مصرف مدرن دچار چه قبض و بسط‌هایی شده است؟» فرض بر آن است که این پدیده (رواج مصرف مدرن) ماهیت و ساخت قدرت و سیاست در ایران را دچار تغییر کرده است. با تلفیق جامعه‌شناسی مدرنیته پتر واگنر و جامعه مصرفی ژان بودریار به عنوان چارچوب نظری و الهام از روش نشانه‌شناسی اجتماعی پی‌یر گیرو این یافته‌ها به دست آمده که رواج مصرف مدرن در سبک زندگی و کردارهای روزمره جامعه ایران، ضمن کالایی کردن روابط اجتماعی و سیاست، در تقویت سویه‌های رفاهی دولت در ایران تأثیرگذار بوده و بنابراین، هم امکان اقتدارگرایی را تضعیف کرده و هم مشروعیت نظام سیاسی را وابسته به مصرف کرده است. بر همین اساس، این پدیده ضمن تثبیت جایگاه ایران در موقعیت حاشیه‌ای نظام تقسیم کار جهانی، ‌تسهیل چهل تکه شدن هویت، توسعه احساس محرومیت نسبی و پیدایش سویه‌های نوین در جنبش‌های اجتماعی را می‌تواند در پی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Semiotics of modern consumption in today's Iran and its effect on the nature and function of the state

نویسنده [English]

  • Mostafa Ghorbani

Assistant Professor, Department of Political Sciences, Shahid Mahalati Higher Education Complex, Qom, Iran

چکیده [English]

Introduction
The prevalence of modern consumption in recent years is a significant phenomenon and an environmental factor that has influenced both society and politics. Although modern consumption has been somewhat addressed in sociological research in Iran, it seems there is no serious research about its impact on politics and power. In this respect, the current study adopted the perspective of political sociology in order to analyze the impact of modern consumption on the broader domains of politics and power in Iran. The purpose of the research was to examine the sociopolitical consequences of modern consumption in contemporary Iran, shedding light on the underlying logic of current sociopolitical developments. This approach could offer a series of analytical possibilities to understand the dynamics of transformation and change in Iran’s sociopolitical landscape today, and particularly to identify the latent potential for protest in Iranian society.
Materials and Methods
This study used Peter Wagner’s sociology of modernity and Jean Baudrillard’s ideas about consumer society as the theoretical framework. Moreover, it relied on the insights drawn from Pierre Guiraud’s semiotics as the method of analysis. The integration provided a theoretical foundation and an appropriate research method. The method of semiotics was used to explore the signs of modern consumption in contemporary Iran and its implications. In this context, the analysis situated the phenomenon of pretentious consumption in relation to the third wave of modernity.
Results and Discussion
According to the findings, the prevalence of consumption, as a seemingly minor aspect of lifestyle and daily life in Iranian society, has led to the commodification of social relations and politics. This has contributed to reinforcing the welfare aspects of the state in Iran, thereby both weakening the possibility of authoritarianism and making the legitimacy of the political system increasingly dependent on consumption. While consolidating Iran’s position on the margins of the global division of labor, this phenomenon may also facilitate identity fragmentation, foster a sense of relative deprivation, and give rise to new variants within social movements. Therefore, despite the ongoing prevalence of modern consumption in Iran, not only does the prospect of development remain uncertain, but the deepening sense of relative deprivation—especially considering the identity-related impacts—may further increase the ruptures in Iran’s sociopolitical developments. In this context, the potential for protest in Iranian society is likely to persist.
Conclusion
To manage the consequences of modern consumption, efforts should focus on making its costs real. The government should only support the necessary consumption of society, focusing on essential needs and basic goods. Moreover, eliminating visible and hidden subsidies can help realize the true costs of modern consumption. Additionally, revitalizing intellectual and cultural spaces—such as promoting free thought, establishing intellectual forums, and encouraging cultural activities—can be an effective way to manage the consequences of modern consumption in Iran. There is an inverse relationship between the growth of intellectual and cultural activities and the growth of commodification. Promoting intellectual and cultural activities can help slow down the pace of commodification. Another important step is to restore the dignity and status of traditional, yet qualified, intellectual and cultural authorities. Less influenced by commodification, these figures typically embody intellectual, cultural, and educational values, so they can help cultivate virtues in society. This in turn can counteract consumerism and commodification. The media, particularly radio and television, play an irreplaceable role in this effort. They should focus more on promoting values such as work, effort, and bio-culture, rather than purely bio-economic concerns. The government should also shift its position in Iran’s socioeconomic system as the dominant owner and exclusive holder of privileges. It is recommended that future research explore other aspects of modern consumption in Iran, particularly the underlying causes of its prevalence, as well as the potential political developments that could arise due to modern consumption.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Consumer society
  • Post-Fordism
  • Welfare state
  • Global division of labor
  • New social movements
«اسراف‌کارترین مردم جهان را بشناسیم»، در: https://pbsm.um.ac.ir/index.php/fa/managerialsaturdays/1531-esrafkartarin
اصغرپور ماسوله، احمدرضا، داوری، حدا(1400)، نشانه شناسی هویت مصرفی در میان کاربران پرمخاطب ایرانی شبکه اجتماعی اینستاگرام، فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، شماره2،ص 71-92.
«ایران، رتبه اول مصرف لوازم آرایشی در جهان!»، در:‌ https://www.fararu.com/fa/news/547254
ایگلتون، تری (1399)، پیش درآ»دی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
اینگلهارت، رونالد (1381)، «فرهنگ و دموکراسی»، ارغنون، ترجمه سیدعلی مرتضویان، شماره 20
بشیریه، حسین (1380)، آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر
پروری، پیمان، محمدیان، محمود (1400)، فهم تجربه ی زیسته ی زنان از رفتار متکبرانه در مصرف برندها و کاالهای لوکس، مطالعات راهبردی زنان، شماره92، ص59-83.
تاجیک، محمدرضا(1389)، نشانه شناسی؛ نظریه و روش، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره4، ص7-39.
جلائی‌پور، حمیدرضا (1391)، «لایه‌های جنبشی جامعه ایران؛ دو جنبش کلان و ده جنبش خرد اجتماعی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره چهارم، پائیز، صص87-35.
جلیلی، تورج، فرضی دیری، سحر(1394)، بررسی الگوهای طراحی و ساخت مسکن ایرانی در سه دهه پس از انقلاب اسلامی، اولین کنگره علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران
حاتمی، خدیجه، کواسمی ، ایوب، رهبر، آقایاری(1393)، بررسی رابطه بین همرهنگی، تشخص طلبی و طبقه اجتماعی- اقتصادی با میزان مدگرایی(مورد مطالعه: دانشجویان کارشناسی دانشگاه تبریز)، جامعه شناسی کاربردی، شماره4، ص199-212.
حسین­زاده راد، کاوه (1388)، «آیا مقاومت در برابر قدرت امکان­پذیر است»، نشریه علوم سیاسی، شماره8، ص75-88.
خالق پناه، کمال، دلپسند، کامل و رضانیا، آوات (1391)، رسانه­ها و اسطوره مصرف­گرایی: تحلیل موردی تبلیغات تله شاپینگ، نشریه رسانه، شماره 88، ص 75-88.
دگار، اندرو، سیچ ویک، پیتر (1387)، مفاهیم بنیادی نظریه فرهنگی، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
ذکایی، محمد (1391)، مصرف و سبک زندگس، ریکردها،مسائل و آسیب ها، نشریه رسانه، شماره 88، ص5-34.
ربیعی، علی، رفیعی، ملکه (1395)، مصرف‌گرایی: از اجبار تا لذت مطالعه‌ای جامعه‌شناختی پیرامون مصرف‌گرایی در میان ساکنان شهر تهران، مجله جامعه شناسی ایران، شماره1-2، ص144-166.
رحمان سرشت، حسین، شاکری، رویا، سوران، مولایی (1398)، ارتباط ویژگیهای روانشناختی اجتماعی با قصد خرید کاالهای لوکس از طریق چشم و هم چشمی در نوعروسهای شهر سنندج، نشریه مطالعات مصرف کننده،شماره2، ص1-23.
«سرعت بالای رشد مصرف در ایران؛ ضربه مصرف به انباشت سرمایه»، در:‌ https://www.eghtesadnews.com/
سفیری، خدیجه، قبادی، مهناز (1392)، فرهنگ زیبایی و جامعه مصرفی(با تاکید بر مصرف گرایی در لوازم آرایشی)، مطالعات تحقیقات اجتماعی در ایران، شماره2، ص247-266.
سیدامامی، کاووس (1391)، پژوهش در علوم سیاسی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)
شفیعی‌فر، محمد، قربانی، مصطفی(1395)، «تعاملات کارآمدی و مشروعیت نظام‌های سیاسی»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 47، پائیز
شهنیایی، عیسی، حسن پور، اسماعیل، سراج الدین، محبی، مهدی، باقری (1398)، نقش راهبردی انگیزه‌های اجتماعی و فرهنگی مصرف نشان های تجاری لوکس در ایران با رویکرد پژوهش ترکیبی، فصلنامه راهبرد اجتماعی-فرهنگی، شماره34، ص121-142.
ضمیران، محمد (1401)، میشل فوکو: دانش و قدرت، نشر هرمس، تهران
طالبی دلیر، معصومه، اکبری، حسین (1393)، رسانه و مصرف گرایی، نشریه رسانه و فرهنگ، شماره2، ص123-150.
عابدین بهاره، حقیقی نسب، منیژه، سید سمیه، حسینی (1399) تبیین رابطة ارزش ادراک شده مصرف کنندگان برندهای لوکس خودرو و رفتار خرید آنان در شهر تهران، فصلنامه علمی تحقیقات بازاریابی نوین، شماره2، ص43-62.
علیخواه، فردین (1387)، پیامدهای سیاسی مصرف­گرایی، تحقیقات فرهنگی ایران، شماره1، ص231-259.
غلامرضایی، علی­اصغر (1389)، مبانی مصرف­گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در دنیای اسلام با تاکید بر رسانه ملی، نشریه پژوهش­های ارتباطی، شماره 61، ص11-33.
فدایی، مهدی (1397)، راهکارهای پرهیز از مصرف­گرایی و تجمل­گرایی زنان، نشریه ره توشه، شماره111، ص49-60.
فوران، جان (1391)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا
قربی، سیدمحمدجواد (1394)، نظام رسانه­ای غرب و اشاعه مصرف­گرایی فرهنگی در فرآیند پوشش‌‌زدایی امت اسلامی، نشریه مطالعات رسانه و امت، شماره2، ص81-116.
­
کریمی، علی­اکبر، میرمعزی، سیدحسین و حسینی، سیدرضا (1398)، برسی تطبیقی شاخصه­های مصرف­گرایی غربی و الگوی اسلامی مصرف، نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 26، ص151-177.
کلگ ، استوارت آر (1379)، چارچوب­های قدرت، مترجم: مصطفی یونسی، نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی
گیرو، پی یر (1399)، نشانه شناسی، مترجم: محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
مایلس، استیون (1396)، مصرف­گرایی؛ شیوه­ای از زندگی، ترجمه فردین علیخواه، تهران: نشر جامعه­شناسان.
محمدپور، احمد، بهمنی، مریم (1389)، زنان، پاساژ و مصرف نشانه ها، مطالعات راهبردی زنان، شماره 47، ص41-72.
موحد، مجید، عباسی شوازی، محمدتقی، مرحمتی، ندا (1389)، رسانه، جنسیت و مصرف­گرایی، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره47، ص7-40.
مهدوی، سیدمحمدصادق، عباسی اسفجیر (1389)، بررسی میزان تمایل به مدیریت بدن و کنترل اندام و عوامل مؤثر بر آن، نشریه مطالعه جامعه شناسی جوانان، شماره1، ص131-144.
نش، کیت (1394)، جامعه‌شناسی سیاسی معاصر (جهانی شدن، سیاست و قدرت)، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر
نقدی، اسدالله، معمار، ثریا و داستانی، مریم (1397)، جنسیت و شهر: مطالعه مصرف­گرایی و بازتعریف هویت زنان (مورد مطالعه: زنان دهه­های 50، 60 و 70 شهر اصفهان)، نشریه مطالعات جامعه­شناختی شهری، شماره 26، ص1-30.
نوربخش، سیدنوید، جعفری، پژمان، غفاری، فرهاد، منصوریان، یزدان (1397)، مصرف نمایشی جوانان: آینه مصرف­گرایی، آینده­پژوهی مدیریت، شماره 4، ص149-172.
واگنر، پتر(1394)، جامعه‌شناسی مدرنیته، ترجمه سعید حاجی‌ناصری و زانیار ابراهیمی، تهران: اختران
الهی، همایون (1388)، شناخت ماهیت و عملکرد امپریالیسم، چاپ چهارم، تهران: قومس.
References
Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgment of taste. London: Routledge.
Colin, Campbell, (2001), A ética romântica e o espírito do consumismo modern, Ano: Rocco.
Edgar, Andrew , Sedgwick ,Peter(1999)Key Concepts in Cultural Theory, 1st Edition, London: Routledge.
Featherstone, Mike(2007), Consumer Culture and Postmodernism, 2nd edition, Ltd.
Smart, Barry(1994), “Rationality, Power and Subjectivity”, in: Michel Foucault, Vol. 4, London: Routledge.
Stewart r. clegg (1989), Frameworks of Power, london: SAGE Publications Ltd.
Veblen, Thorstein (1989) The Theory of the Leisure Class: An Economic Study of Institutions, United States: Macmillan.
Edgar, Andrew, Sichwick, Peter (2008), Basic Concepts of Cultural Theory, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Naboi, Tehran: Age Publishing House.  
Translated References into English
Inglehart, Ronald (2002), "Culture and Democracy", Organon, translated by Seyed Ali Mortazavian, number 20. [In Persian]
Elahi, Homayun (2008), Understanding the nature and function of imperialism, 4th edition, Tehran: Ghoomes. [In Persian]
Bashirieh, Hossein (2001), Political Knowledge Education, Tehran: Contemporary View. [In Persian]
Clegg, Stuart R. (2010), Frameworks of Power, translator: Mostafa Younesi, Strategic Studies Research Institute Publishing. [In Persian]
Jalaipour, Hamidreza (2011), "Motive layers of Iranian society; Two macro-movements and ten micro-social movements", Journal of Political Science, 7th year, 4th issue, autumn, pp. 35-87. [In Persian]
Hossein-zadeh Rad, Kaveh (2008), "Is it possible to resist power", Journal of Political Sciences, No. 8, pp. 75-88. [In Persian]
Khaliq Panah, Kamal, Delpasand, Kamel and Rezania, Avat (2013), Media and the Myth of Consumerism: A Case Analysis of Teleshopping Advertisements, Media Magazine, No. 88, pp. 75-88. [In Persian]
Seyed Emami, Kavos (2012), Research in Political Science, 2nd edition, Tehran: Imam Sadegh University (AS). [In Persian]
Shafiifar, Mohammad, Ghorbani, Mustafa (2015), "Efficiency and Legitimacy Interactions of Political Systems", Islamic Revolution Studies, No. 47, Fall. [In Persian]
Zamiran, Mohammad (2022), Michel Foucault: Knowledge and Power, Hermes Publishing, Tehran. [In Persian]
Alikhah, Fardin (2008), Political Consequences of Consumerism, Iran's Cultural Research, No. 1, pp. 259-231. [In Persian]
Gholamrezaei, Ali-Asghar (2009), The Basics of Consumerism in the New World and the Principles of Consumption in the Islamic World with Emphasis on the National Media, Communication Research Journal, No. 61, pp. 33-11. [In Persian]
Fadaei, Mehdi (2017), ways to avoid consumerism and luxury among women, Reh Tosheh magazine, number 111, pp. 49-60. [In Persian]
Foran, Jan (2011), Fragile Resistance, translated by Ahmed Tedin, Tehran: Rasa . [In Persian]
Ghorbi, Seyyed Mohammad Javad (2014), Western media system and the spread of cultural consumerism in the process of de-covering the Islamic Ummah, Journal of Media and Ummah Studies, No. 2, pp. 116-81. [In Persian].
Karimi, Ali-Akbar, Mir Moazi, Seyed Hossein and Hosseini, Seyed Reza (2018), a comparative study of western consumerism indicators and the Islamic pattern of consumption, Islamic Economics and Banking Journal, No. 26, pp. 151-177. [In Persian]
Miles, Steven (2016), consumerism; A way of life, translated by Fardin Alikhah, Tehran: Samaj-e-Shanasan Publishing House. [In Persian]
Mohed, Majid, Abbasi Shawazi, Mohammad Taqi, Marhamati, Neda (2009), Media, Gender and Consumerism, Women's Strategic Studies Journal, No. 47, pp. 40-7. [In Persian]
Naqdi, Asadullah, Mimar, Soraya and Dastani, Maryam (2017), Gender and City: A Study of Consumerism and Redefinition of Women's Identity (Study Case: Women of the 50s, 60s and 70s in Isfahan), Journal of Urban Sociological Studies , No. 26, pp. 1-30. [In Persian]
Noorbakhsh, Seydnavid, Jafari, Pejman, Ghafari, Farhad, Mansourian, Yazdan (2017), Dramatic Consumption of Young People: Mirror of Consumerism, Management Future Research, No. 4, pp. 172-149. [In Persian]
Wagner, Peter (2014), Sociology of Modernity, translated by Saeed Haji Nasri and Zaniar Ebrahimi, Tehran: Akhtaran. [In Persian]