نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار حقوق پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران
چکیده
کیفرگذاری، به معنای وضع و پیش‌بینیِ ضمانت اجرای جرم در قانون از سوی دولت (کیفرگذاریِ دولتی)، موضوعِ بحث در شاخه‌های گوناگونِ حقوق عمومی و علومِ جنایی ست و حتی با قلمروهای مطالعاتیِ برونرشتهای نیز ارتباط دارد. از این میان، جرم‌شناسی و حقوقِ بشر، به مثابهِ دو قلمرو مطالعاتیِ درون‌رشته‌ای و برونرشتهای، و به منزلۀ دو رشتۀ موردِ توجه و علاقۀ دولت‌ها، به‌عنوانِ دو پارادایمِ برگزیده برای مطالعۀ این مفهوم معرفی می‌شوند. ویژگیِ دولتیِ کیفرگذاری (که به مثابه مسألۀ اصلی، با تعبیر "کیفرگذاری دولتی"در این مقاله معرفی می‌شود)، در واقع، اهمیتِ این دو پارادایم را در تحلیلِ این مفهوم می‌نمایاند. بر این اساس، مقالۀ پیشِ رو، با معرفیِ تعبیرِ «کیفرگذاریِ حقوقِ بشربنیاد»، نقشِ حقوقِ بشر در جرح و تعدیلِ انحصارِ حاکمیتیِ کیفرگذاری را بررسی می‌کند. هم‌چنین، دو جنبشِ لغوِ کیفرهای بدنی (به ویژه، اعدام) و محدودسازیِ کیفرِ سلبِ آزادی (با تأکید بر زندان)، به عنوانِ متغیرهای تأثیرگذار بر کیفرگذاریِ دولتی، از دیدگاهِ جرم‌شناسی (به‌ویژه، جرم‌شناسیِ انتقادی در مقام به چالش کشیدنِ کیفرگذاریِ دولتی و انحصار حاکمیتیِ آن )، در مقاله تحلیل می‌شوند. این تحلیل، سرانجام با چشم‌اندازی، به ساختارِ حاکمیتیِ کیفرگذاری، در دورانی که آن را عصرِ قانون‌گذاری در ایران می‌نامند، گره زده می‌شود. مقاله نتیجه می‌گیرد که سامانۀ کیفرگذاریِ ایران، از بازتاب و تأثیرِ این دو جنبش، جدا نمانده است. ولی این سامانه، به‌ویژه در دورۀ پساانقلابِ اسلامی، در برابرِ جنبشِ لغوِ کیفرگذاریِ بدنی، مقاومت سخت‌تری داشته است، در حالی که در برابرِ جنبشِ محدودسازیِ کیفرِ سلبِ آزادی، تا اندازه‌ای از خود، نرمش نشان داده است و این مسأله می‌تواند نمایان‌گرِ یک سیاستِ دوگانۀ میل و اکراهِ حاکمیت (دولتِ ایران)، به هنجارهای بین‌المللیِ مربوط به حق‌ها و آزادی‌های بنیادی باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Statist Penalization in the Light of a State-Oriented-Research Approach in Contemporary Iran
نویسنده [English]
- Mehrdad Rayejian Asli
Assistant Professor, Department of Law, The Institute of Research & Development in Humanities (SAMT), Tehran, Iran
چکیده [English]
Penalization, as the definition and application of the criminal sanction by the state in the law (statist penalization), is subject to discussions in public law and criminal sciences, and even, in other disciplines out of these sciences. Meanwhile, criminology and human rights which are at the focal address and in the interest of states could be defined as two main paradigms to study the penalization. The statist characteristic of penalization, indeed, demonstrates the importance of these two paradigms. Accordingly, the present article, by conceptualizing “human rights-based penalization”, explores the role of human rights in altering or modifying the governmental monopoly of penalization. Moreover, the article analyzes two international movements of the abolition of corporal punishment (emphasizing on death penalty) and the restriction on imposing imprisonment (prison). This analysis, finally, is tied into an attitude to the governmental structure of penalization in the contemporary history of Iran during the era of codification since Mashruteh to the beginning of the fifteenth century. The article concludes that the Iranian penalization system has not been apart from influences of the mentioned-above movements. Yet, the system, particularly in the post-revolution period has seriously resisted against the abolition movement, while it demonstrates a less reluctance to influences of the restriction movement, that it may imply the Iran’s dual policy of reluctant and positive attitudes to the international concrete norms of fundamental rights and freedoms.
کلیدواژه‌ها [English]
- Statist Penalization
- Corporal Punishments
- Custodial Sentences
- Human Rights
- Criminology
الف) فارسی
- آنسل، مارک (1395). دفاع اجتماعی. برگردان: محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی. ویراست پنجم. انتشارات گنج دانش.
- اکرمی، روح‌الله (1394). "صلاحیت قضایی کیفرگذاریِ مبتنی بر منابع اسلامی در پرتو اصول قانون اساسی و قوانین عادی". فصلنامه دانش حقوق عمومی، 4(11)، 25-46.
- برنامۀ جامع و عملیاتی پنجسالۀ دومِ توسعۀ قضائی (1387ـ1383) (1384). معاونت حقوقی و توسعۀ قضائی قوۀ قضائیه. چاپخانۀ روزنامۀ رسمی کشور.
- بیگی، جمال (1400). "جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران". مجله علمی پژوهشهای فقهی، 17(3), 725-770. doi: 10.22059/jorr.2020.292947.1008657
- پرادل، ژان (1400). تاریخ اندیشه های کیفری. ترجمه: علی حسین نجفی ابرندآبادی. چاپ دوازدهم (ویراست 2): انتشارات سمت.
- پوربافرانی، حسن، رحیمی، رئوف (1395). "مطالعه تطبیقی جرم شکنجه در حقوق ایران و کنوانسیون منع شکنجه". مجله حقوقی دادگستری، 80(93)، 37-60. doi: 10.22106/jlj.2016.19858
- پیوندی، غلامرضا، میربد، سید علیرضا (1397). "کیفرگذاری در پرتو اصل کرامت انسان". حقوق اسلامی، 15(56)، 133-159.
- دلماس مارتی، می‌رِی (1398). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. برگردان: علی حسین نجفی ابرندآبادی. چاپ چهارم: بنیاد حقوقی میزان: نشر میزان.
- رایجیان اصلی، مهرداد (1401)، "از نسل اندیشه‌ورزان علوم جنایی ایران"، در: بزرگمهر بشیریه (به کوشش)، به یاد منصور (بزرگداشت‌نامۀ دکتر منصور رحمدل، استاد فقید علوم جنایی ایران)، انتشارات گالوس.
- رایجیان اصلی، مهرداد (1398). درآمدی بر جرم‌شناسی، چاپ سوم (ویراست دوم). انتشارات سمت.
- رایجیان اصلی، مهرداد. "درآمدی بر یک نظریۀ کیفرزدایی در ایران"، دیباچه در: صادقی، ولی اله (1400). کیفر زدایی در ایران: نظریه ورویه، ویراست دوم: مجمع علمی و فرهنگی مجد: انتشارات حقوقی مجد: 15ـ11.
- رایجیان اصلی، مهرداد (1381). "تبیین استراتژی عقب نشینی یا تجدید دامنه مداخله حقوق جزا و جایگاه آن در ایران". مجله حقوقی دادگستری، 66(شماره 41)، 93-118.
- رایجیان اصلی، مهرداد (1401). کلیات جرم‌شناسی: محتوا و تحول؛ از دیروز تا امروز. چاپ اول، نشر نگاه معاصر.
- رستمی، هادی (1391). "جرم انگاری و کیفرگذاری در پرتو اصول محدودکنندۀ آزادی در نظریۀ لیبرال". پژوهشنامه حقوق کیفری، 5(1)، 55-81.
- ساداتی، سیدمحمدمهدی، صادقی، محمدهادی، فروغی، فضل الله (1396). "جرم‌انگاری و کیفرگذاری تعدد حدود در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی 1392". مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 8(14)، 61-86.
- صبوری پور، مهدی، خلیل زاده، ایرج (1397). "قانون جزای عرفی و نقش آن در شکل‌گیری حقوق کیفری ایران". فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، 7(24)، 225-255. doi: 10.22054/jclr.2018.23577.1451
- غلامی، حسین (1398). "کیفرگرایی: معیارها و شاخص‌ها"، در: نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین. دایره‌المعارف علوم جنایی، کتاب چهارم: علوم جنایی تجربی، بنیاد حقوقی میزان: نشر میزان: 1052ـ1035.
- قانون جزای عرفی: پیشنهادی حضرت اشرف والا شاهزادۀ نصرت‌الدوله وزیر عدلیۀ اعظم که در تاریخ سه شنبه پنجم جمیدی الاولی 1335 هیئت وزیران عظام دامت شوکتهم اجرای موقت آنرا تصویب فرموده اند. مطبعه «فاروس»: طهران،
- گسن، ریموند (1370). جرم‌شناسی کاربردی. ترجمۀ دکتر مهدی کی‌نیا، چاپ اول: مجمع علمی و فرهنگی مجد: انتشارات حقوقی مجد.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1378). "حدود در زمان ما: اجراء یا تعطیل؟" مجلۀ تحقیقات حقوقی. شمارۀ 26ـ25: 77ـ61.
- میری، حجت، شادمانفر، محمدرضا، حیدری، مسعود (1401). "تبیین سیاست جنایی ایران از منظر اصول و مبانی جرم‌انگاری و کیفرانگاری با بررسی موردی برخی مصوبات مقنن داخلی". مجله پژوهشهای سیاسی و بین المللی، 13(51), 1-22.
- نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1392). "جرم‌شناسی حقوقی: درآمدی بر جرم‌شناسی حقوق کیفری عمومی"، در: ابرندآبادی، علی‌حسین. دایره‌المعارف علوم جنایی (مجموعه‌مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی)، کتاب دوم، چاپ اول: بنیاد حقوقی میزان: نشر میزان.
- نوبهار، رحیم (1396). "امکان‌سنجی فقهی گذار از مجازات‌های بدنی". فصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی کاوشی نو در فقه، 24(2): 71ـ39.
- هالوی، گابریل (1393). کیفردهی آموزه‌ای مدرن. ترجمۀ دکتر علی شجاعی. چاپ اول: نشر دادگستر.
ب) انگلیسی
- Amnesty International. Death Penalty 2021: Facts and Figures, at https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/05/death-penalty-2021-facts-and-figures/ (24 May 2022)
- Braithwaite, J. (1995). “Inequality and Republican Criminology”, in Hagan, J. & Peterson, Ruth D. [eds]. Crime and Equality. Stanford University Press: 277-305.
- Braithwaite, J., & Pettit, P. (1994). “Republican criminology and victim advocacy”. Law & Society Review, 28(4), 765–776. https://doi.org/10.2307/3053994
- Carrabine, Eamonn et al. (2020). Criminology: A Sociological Introduction, 4th Routledge.
- Cardenas, S. (2017). “Human Rights and the State”. Oxford Research Encyclopedia of International Studies. Retrieved 14 Aug. 2022, from
https://oxfordre.com/internationalstudies/view/10.1093/acrefore/9780190846626.001.0001/acrefore-9780190846626-e-52.
- Garner, Bryan A. [Ed.] (2009). Black’s Law Dictionary. Ninth Edition. West Publishing Co.
- Hood, Roger (2008). “The Death Penalty: The Movement toward Worldwide Abolotion”, in Giora Shoham, Shlomo et al. [eds]. The International Handbook of Penology and Criminal Justice, CRC Press: Taylor & Francis Group: 161-196.
- Scott, David (2008). Penology. Sage Course Companion. First Published. Sage Publications.
- Schwendinger, H., & Schwendinger, J. (2014). “Defenders of Order or Guardians of Human Rights?” Social Justice, 40(1/2 (131-132)), 87–117. http://www.jstor.org/stable/24361663
- Vikør, Knut S. (2005). Between God and the Sultan: A History of Islamic Law. Oxford University Press.
ج) مرجع‌های اینترنتی
- پایگاه خبری اختبار، در: https://www.ekhtebar.com/?p=59360
- سامانۀ جامع نظرات شورای نگهبان. لایحه حدود و قصاص و مقررات آن، در: http://nazarat.shorarc.ir/Forms/frmShenasname.aspx?id=UoUo4dGszwk=&TN=l7tLyhyOobj0SooAFUE3m68PnpG7MruN (25/5/1401)
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (الف). آیین نامه اجرایی ماده (189) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (شورای حل اختلاف)، در:
(26/5/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/121958
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (ب). آیین‌نامۀ میانجی‌گری در امورِ کیفری، در:
(26/5/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/946799
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (پ). طرح الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون منع شکنجه و سایر رفتارها یا مجازات‌های ظالمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز:
https://rc.majlis.ir/fa/report/show/730925(26/5/14012)
- مرکز پژوهشهای مجلسِ شورای اسلامی (ت). قانونِ برنامۀ سومِ توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ جمهوریِ اسلامیِ ایران، در:
https://rc.majlis.ir/fa/law/show/93301(26/5/1401)
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (ث). قانون راجع به مجازات اسلامی، در:
https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90605 (25/5/1401)
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (ج). قانونِ مبارزه با موادِ مخدر، در:
https://rc.majlis.ir/fa/law/show/99589 25/5/1401
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (چ). قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور، در:
https://rc.majlis.ir/fa/law/show/91851 25/5/1401
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (ح). لایحۀ مجازات‌های اجتماعی جایگزین زندان، در:
https://rc.majlis.ir/fa/legal_draft/show/720509
- https://rc.majlis.ir/fa/report/download/730925 (26/5/1401)
- Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. Adopted and opened for signature, ratification and accession by General Assembly resolution 39/46 of 10 December 1984, entry into force 26 June 1987, in accordance with article 27 (1) at
https://www.unhcr.org/protection/migration/49e479d10/convention-against-torture-other-cruel-inhuman-degrading-treatment-punishment.html
- https://www.vocabulary.com/dictionary/penalization
- https://www.prisonersfamilies.org/what-are-community-sentences
- International Covenant on Civil and Political Rights. United Nations, at https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-civil-and-political-rights
- Universal Declaration of Human Rights. United Nations, at https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
- European Convention on Human Rights. Council of Europe. as amended by Protocols Nos. 11, 14 and 15, supplemented by Protocols Nos. 1, 4, 6, 7, 12, 13 and 16, at https://www.echr.coe.int/documents/convention_eng.pdf
- Torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. C.H.R. res. 1997/38, ESCOR Supp. (No. 3) at 125, U.N. Doc. E/CN.4/1997/38 (1997)
)