نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
استادیار علوم سیاسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
چکیده
تا قبل از انقلاب 2011، پژوهشگران مناسبات دولت و جامعه مصر را در عصر جهانیشدن تهی از تأثیر‌گذاری ارزیابی می‌کردند و هرگونه تغییر و تحول را غیر‌ممکن میدانستند، اما جنبشهای مردمی در خاورمیانه و سقوط آسان حکومت‌ها نشان داد، رابطه دولت و جامعه منفعلانه نبوده است. این پژوهش با تمرکز بر این پرسش‌ها که «چرا و چگونه رابطه دولت ـ جامعه در مصر که بر هژمونی اقتدارگرایی مبتنی بوده است، دچار گسست و بحران شد؟ و نیز نحوه مواجهه دولت با تغییر و تحول جامعه مدنی چگونه بوده است؟» می‌کوشد روابط دولت و جامعه را بازبینی کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد، اگرچه نحوه مواجهه دولت با جهانیشدن ناقص و تقلیل‌گرایانه بوده است، اما کاهش کنترل دولت بر اقتصاد، کاهش خدمات به جامعه و افزایش بحران‌های نابرابری، شکاف طبقاتی، بیکاری و تورم را سبب شده است. از دست‌رفتن عوامل هژمونی دولت به پیدایش سوژه‌های سیاسی ناراضی و طغیانگر منجر شد و دولت در برابر این وضعیت بر کارکردهای سرکوب‌گرایانه، غیرایدئولوژیک و غیردموکراتیک خود اصرار ورزید. دولت با ضعف در بازتولید قدرت خود در جامعه مدنی و ناتوانی در درک تغییر شاکله حسی و رفتاری سوژه در مواجهه با جنبش آنی مردم شکست خورد و نیروهای اجتماعی ـ سیاسی جامعه با کمک امکانات رسانهای جدید، حکومت را برکنار کردند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
State–Society Relations in Egypt in the Age of Globalization (1980–2010)
نویسندگان [English]
- Ali Mokhtari
- Reza Dehbanipour
Assistant Professor, Department of Political Science, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]
Prior to the 2011 Egyptian revolution, scholars would assess the state–society relations in Egypt in the age of globalization as ineffective, considering any change impossible. However, popular movements in the Middle East and the easy collapse of state indicated that the state–society relation was not passive. In an attempt to re-examine state–society relations, this research focuses on why and how the state–society relations in Egypt, which had been based on authoritarian hegemony, underwent rupture and crisis. Moreover, it tries to explain how the state has managed to deal with the transformation of civil society. The findings show that despite the state’s incomplete and reductionist approach to globalization, the decrease in the state control over economy, in public services and the increase in inequality crisis all have led to class divisions, unemployment, and inflation. The loss of the elements integral to state hegemony led to the emergence of discontented and insurgent political subjects, which made the state insist on its repressive, non-ideological, and undemocratic functions. Due to the weakness in reproducing its power in civil society and the failure to realize the change in the subject’s sensibility–behavior schemata, the state failed in the face of the immediate movement of people, and emerging sociopolitical forces overthrew the state with the help of new media facilities.
کلیدواژه‌ها [English]
- Globalization
- State
- Society
- Egypt
الف) فارسی
احمدیان، حسن، (1391)، «گذر مصر از رژیم اقتدارگرا؛ عوامل و زمینهها»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره 4.
آرتز، پائول و دیگران، (1393)، از انعطافپذیری تا شورش: تلاش برای فهم پدیده انقلابهای عربی. تهران: انتشارات تیسا.
بیکی، مهدی، (1390)، «انقلاب مصر و چشمانداز آینده آن»، پژوهشهای منطقهای، شماره 6.
تافلر، آلوین، (1371)، موج سوم، ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران: نشر نو.
حاجیناصری، سعید و اسدی حقیقی، سیدابراهیم، (1391)، «واکاوی نقش طبقه متوسط جدید در جنبش اجتماعی مصر»، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره 4.
حاجی یوسفی، امیرمحمد و شهریار، فاطمه، (1390)، «شناخت حوادث 2011 خاورمیانه در قالب مبانی مفهومی ـ نظری»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال پانزدهم، شماره 55..
حافظیان، محمد‌حسین، (1389)، «جهانیشدن و مناسبات دولت- جامعه در مصر»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال دوم، شماره 7.
دهشیار، حسین، (1389)، «دولت در خاورمیانه عربی: رخنهناپذیری نظام سیاسی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال هفدهم، شماره 2.
دهشیار، حسین، (1391)، «میثاق اقتدارگرایی در جهان عرب»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 290.
زکریا، فرید، (1389)، «ریشههای انقلاب مصر»، ماهنامه علوم انسانی مهرنامه، سال اول، شماره 9.
سردارنیا، خلیل الله، (1390)، «تحلیل ساختاری و کنشگرا بر چرایی تثبیت حکومت اقتدارگرا در مصر (از دهه 1980 تا ژانویه 2011)»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره 2.
شولت، یانآرت، (1382)، نگاهی موشکافانه به پدیده جهانیشدن، ترجمه مسعود کرباسیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فاضلی، رسول، (1379)، چشم انداز جامعهمدنی در خاورمیانه، تهران: موسسه فرهنگی، هنری بشیر علم و ادب.
فاکر، فدیه، (1391)، زن، اسلام و دموکراسی در جهان عرب، در کتاب جامعه مدنی و دموکراسی در خاورمیانه، ترجمه محمد تقی دلفروز، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.
کامپانا، ژوئل، (1377)، «دولت، جامعهمدنی و اسلامگرایی در خاورمیانه»، ترجمه حمید احمدی، اطلاعات سیاسی، اقتصادی، شمارههای 127 و 128.
کامروا، مهران، (1391)، تحلیلی ساختاری از دولتهای غیردموکراتیک و آزادسازی سیاسی در خاورمیانه، در کتاب جامعه مدنی و دموکراسی در خاورمیانه، ترجمه محمدتقی دلفروز، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.
خالقی دامغانی، احمد، (1382)، «قدرت، زبان، زندگی روزمره در گفتمان فلسفی- سیاسی معاصر»، چاپ اول، انتشارات گام نو.
گلدستون، جک، (1390)، «فهم انقلاب2011، شکنندگی و بهبودپذیری دیکتاتورهای خاورمیانه»، ترجمه خرم بقایی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال هیجدهم، شماره 1.
لوچانی، جاکومو، (1391)، رانت نفتی، بحران مالی دولت و دموکراسی در خاورمیانه، در کتاب جامعه مدنی و دموکراسی در خاورمیانه، ترجمه محمد تقی دلفروز، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.
مسعودنیا، حسین و سعیدی حیزانی، ندا، (1391)، «بررسی عوامل سقوط رژیم حسنی مبارک و چشمانداز تحولات کشور مصر»، فصلنامه علمی و پژوهشی دانش سیاسی، سال هشتم، شماره 1.
مشاور، زیبا، (1383)، جهانیشدن، وابستگی متقابل و استقلال دولت، در کتاب دولت و تحول جهانی، تألیف و گردآوری حسن حکیمیان و زیبا مشاور، تهران: انتشارت کویر.
مقصودی، مجتبی و حیدری، شقایق، (1390)، «بررسی وجوه تشابه و تفاوت جنبشهای عربی در کشوررهای خاورمیانه»، فصلنامه ره نامه سیاستگذاری، سال دوم، شماره 2.
مک کرکئودال، روبرت و فربرادر، ریچارد، (1381)، «جهانیشدن و حقوق بشر»، ترجمه صفر‌علی محمودی، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شمارههای 176-175.
مهدیزاده، جواد، (1386)، «تحولات حکومت و دولت در عصر جهانیشدن، گذار از دولت اقتدار به دولت مدنی»، جستارهای شهر سازی، شمارههای 19 و 20.
واتربوری، جان، (1391)، دموکراسی بدون دموکرا‌ت‌ها، در کتاب جامعهمدنی و دموکراسی در خاورمیانه، ترجمه محمدتقی دلفروز، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید.
ویلیامز، مارک، (1376)، «بازاندیشی در مفهوم حاکمیت: تأثیر جهانیشدن بر حاکمیت دولت»، ترجمه اسماعیل مردانی گیوی، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارههای 155و 132.
هنیبوش، ریموند، (1383)، مقایسه سیاست آزادسازی اقتصادی در دو کشور مصر و سوریه، در کتاب دولت و تحول جهانی اقتصاد سیاسی گذار در خاورمیانه، تألیف و گردآوری حسن حکیمیان و زیبا مشاور، ترجمه عباس حاتمیزاده، تهران: انتشارت کویر.
ب) عربی
نافعه، حسن، (2005)، «خصائص نظام الحکم المصری من منظور علم السیاسیة»، برگرفته: www.aljazeera.net
توفیق ابراهیم، حسنین، (1999)، الاقتصاد السیاسی الاصلاح الاقتصای، القاهره: مرکز الدراسات السیاسیه و الستراتیجیه.
السید النجار، احمد، (2011)، الاقتصاد المصری و معضله الفقر و التهمیش، برگرفته از پایگاه: www.aljazeera.net
ماضی، عبدالفتاح، (2008)، انتخابات 2005 الرئاسیه فی مصر انتخابات بلادیمقراطیه و بلادیمقراطیون، العربیه للعلوم السیاسیه، العداد 18.
ج) انگلیسی
Beattie, j, (1994), “Egypt During the Naser Years: Ideology, Politics and Civil Society”, Boulder: Westview Press.
Hamdy A. H, (2011), “Civil Society in Egypt under the Mubarak Regime”, Afro Asian Journal of Social Sciences, Vol. 2, No. 22.
International Labour Organization (ILO). (2011), “Youth Unemployment in the Arab Word Is a Major Cause for Rebellion”.
McLuhan, M, )1969), Understanding Media: The Extension of Man, New York: New American library.
Milton- Edwards, B, (2003), Contemporary Politics in the Middle East, Mass, Cambridge: Polity Press.
MC Grew, T, (1992), A Global Society, in S. Hall, D. Held and T. MC Grew (eds), Modernity and Its Futures, Cambridge: Polity Press.
Beck, Ulrick, (2001), What is Globalization, Cambridge: Polity Press.
Aarts, P., van Dijke, P., Kolman, I., Statema, J., & Dahhan, G. (2014). Az en’etāfpaziri tā šureš: Talāš barā-ye fahm-e padide-ye enqelābhā-ye arabi [From resilience to revolt: Making sense of the Arab spring] (R. Eltiami-Nia & A. Samiei-Esfahani, Trans.). Teesa. (Original work published in 2012)
Afzali, R. (2000). Cešmandāz-e jāmee-ye yemadani dar Xāvarmiyāne: Cand goftār dar jāmeešenāsi-ye siyāsi [The outlook of civil society in the Middle East: Some remarks about political sociology]. Bashir-e Elm va Adab.
Ahmadian, H. (2011). Gozar-e Mesr az režim-e eqtedārgerā: Avāmel va zamine-hā [Egypt beyond authoritarianism: Factors and background]. Quarterly Foreign Relations, 3(4), 191–218.
Beiki, M. (2011). Enqelāb-e Mesr va cešmandāz-e āyande-ye ān [The Egyptian Revolution and its future prospect]. Regional Studies, 4(1), 157–180.
Campagna, J. (1998). Dowlat, jāmee-ye madani va Eslāmgerāyi dar Xāvarmiyāne: Barresi-ye tajrobe-ye Mesr (Az hamrāhi tā ruyāruyi: Axavānolmoslemin dar dowrān-e Hosni Mobārak [State, civil society, and Islamism in the Middle East: An analysis of the Egyptian experience (From accommodation to confrontation: The Muslim Brotherhood in the Mubarak years] (H. Ahmadi, Trans.). Political & Economic Ettela’at, 13(1/2), 46–59. (Original work published in 1996)
Deheshyar, H. (2010). Jahānišodan va monāsebāt-e dowlat-jāmee dar Mesr [Globalization and state–society relations in Egypt]. Middle East Studies Quarterly, 17(2), 163–185.
Deheshyar, H. (2013). Misāq-e eqtedārgerāyi dar jahān-e Arab [The vow of authoritarianism in the Arab world]. Political & Economic Ettela’at, 26(4), 34–43.
Faqir, F. (2012). Zan, Eslām va demokrāsi dar jahān-e Arab [Engendering democracy and Islam in the Arab world]. In M. T. Delforouz (Ed. & Trans.), Demokrāsi va Jāmee-ye madani dar Xāvarmiyāne [Democracy and civil society in the Middle East]. Farhang-e Javid. (Original work published in 1991)
Goldstone, J. A. (2011). Fahm Enqelāb 2011: Šekanandegi va behbud-paziri-ye diktātorhā-ye Xāvarmiyāne [Understanding the revolutions of 2011: Weakness and resilience of Middle Eastern autocracies] (K. Baghaei, Trans.). Middle East Studies Quarterly, 18(1), 175–192. (Original work published in 2011)
Hafezian, M. H. (2010). Jahāni šodan va monāsebāt-e dowlat-jāmee dar Mesr [Globalization and state–society relations in Egypt]. Journal of Political Studies, 2, 25–52.
Hajiyousefy, A. M., & Shahriar, F. (2012). Šenāxt-e havādes-e 2011 Xāvarmiyāne dar qāleb-e mabāni-ye mafhumi-nazari [Explaining Middle East 2011 events using conceptual-theoretical frameworks]. Strategic Studies Quarterly, 15(1), 7–36.
Haj-Nasseri, S., & Assadi-Haghighi, S. E. (2013). Vākāvi-ye naqš-e tabaqe-ye motevasset-e jadid dar jonbeš-e ejtemāi-ye Mesr [Exploring the role of new middle class in Egypt’s social movement]. Quarterly Foreign Relations, 4(4), 197–234.
Hinnebusch, R. (2004). Moqāyese-ye siyāsat-e āzādsāzi-ye eqtesādi dar do kešvar-e Mesr va Suriye [The politics of economic liberalization: Comparing Egypt and Syria]. In H. Hakimian & Z. Moshaver (Eds.), Dowlat va tahavvol-e jahāni: Eqtesād-e siyāsi-ye gozār dar Xāvarmiyāne [The state and global change: The political economy of transition in the Middle East and North Africa] (A. Hatamizadeh. Trans.). (pp. 167–202). Kavir. (Original work published in 2001)
Kamrava, M. (2012). Tahlili sāxtāri az dowlat-hāye qeyredemokrātik va āzādsāzi-ye siyāsi dar Xāvarmiyāne [Non-democratic states and political liberalization in the Middle East: A structural analysis]. In M. T. Delforouz (Ed. & Trans.), Demokrāsi va Jāmee-ye madani dar Xāvarmiyāne [Democracy and civil society in the Middle East]. Farhang-e Javid. (Original work published in 1998)
Khaleghi-Damghani, A. (2003). Qodrat, zabān, zendegi-ye ruzmarre dar goftemān-e falsafi-siyāsi-ye moāser [Power, language, and everyday life in contemporary philosophical– political discourse]. Gam-e No.
Luciani, G. (2012). Rānt-e nafti, bohrān-e māli-ye dowlat va demokrāsi dar Xāvarmiyāne [The oil rent, the fiscal crisis of the state and democratization]. In M. T. Delforouz (Ed. & Trans.), Demokrāsi va Jāmee-ye madani dar Xāvarmiyāne [Democracy and civil society in the Middle East]. Farhang-e Javid. (Original work published in 1994)
Maghsoudi, M., & Heidari, S. (2011). Barresi-ye vojuh-e tašāboh va tafāvot-e jonbeš-hāye Arabi dar kešvarhā-ye Xāvarmiyāne [An investigation into the difference and similarities of the recent Arabic movements in the Middle East]. Rahnāme-ye Siyāsatgozāri/Policy-making Quid, 2(2), 41–73.
Masoudnia, H., & Saeidi-Heizani, N. (2012). Barresi-ye avāmel-e soqut-e režim-e Hosni Mobārak va cešmandāz-e tahavvolāt-e kešvar-e Mesr [Study concerning the factors in the Fall of Hosni Mobarak’s regime and perspectives of the developments in Egypt]. Political Knowlwdge, 8(1), 163–194.
McCorquodale, R., & Fairbrother, R. (2002). Jahānišodan va hoquq-e bašar [Globalization and human rights] (S. A. Mahmoudi, Trans.). Political & Economic Ettela’at, 16(7/8), 98–119. (Original work published in 1999)
Mehdizadeh, J. (2007). Tahavvolāt-e hokumat va dowlat dar asr-e jahānišodan: Gozār az dowlat-e eqtedār be dowlat-e madani [Evolution of state in the globalization era: The transition from authoritarian state to civil state]. Jostārhā-ye Šahrsāzi/Essays on Urbanziation, 6, 18–31.
Moshaver, Z. (2004). Jahānišodan, ta’sir-e moteqābel va esteqlāl-e dowlat: Yek barresi az mantaqe-ye Xāvarmiyāne-vo šomāl-e Āfriqā [Global Change, interdependence and state autonomy: A view from the MENA region]. In H. Hakimian & Z. Moshaver (Eds.), Dowlat va tahavvol-e jahāni: Eqtesād-e siyāsi-ye gozār dar Xāvarmiyāne [The state and global change: The political economy of transition in the Middle East and North Africa] (A. Hatamizadeh. Trans.). (pp. 317–338). Kavir. (Original work published in 2001)
Sardarnia, K. (2011). Tahlil-e sāxtāri va koneš-gerā bar cerāyi-ye tasbit-e hokumat-e eqtedārgerā dar Mesr: Az dahe-ye 1980 tā žānvie-ye 2011) [A structural and agency analysis of the roots of the consolidation of authoritarianism in Egypt from the 1980s to January 2011]. Quarterly Foreign Relations, 3(2), 105–131.
Scholte, J. A. (2003). Negāh-i mušekāfāne be padide-ye jahānišodan [Globalization: A critical introduction] (M. Karbasian, Trans.). Elmi Farhangi Publishing. (Original work published in 2000)
Toffler, A. (1992). Mowj-e sevvom [The third wave] (S. Kharazmi, Trans.). Nashr-e No. (Original work published in 1980)
Waterbury, J. (2012). Demokrāsi bedun-e demokrāthā: Niruhā-ye belqovve-ye ijād-e fazā-ye bāz-e siyāsi dar Xāvarmiyāne [Democracy without democrats? The potential for political liberalization in Middle East]. In M. T. Delforouz (Ed. & Trans.), Demokrāsi va Jāmee-ye madani dar Xāvarmiyāne [Democracy and civil society in the Middle East]. Farhang-e Javid. (Original work published in 1994)
Williams, M. (2000). Bāzandiši dar mafhum-e hākemiyat: Ta’sir-e jahānišodan bar hākemiyat-e dowlat [Rethinking sovereignty: Impact of globalization on state sovereignty] (E. Mardani-Givi, Trans.). Political & Economic Ettela’at, 15(5/6), 132–141. (Original work published in 1996)
Zakaria, F. (2011). Riše-hāye enqelāb-e Mesr [Roots of the Egyptian Revolution]. Mehrnameh, 1(9).
Arabic Sources
El-Sayed El-Naggar, A. (2011). El-eqtesād-e al-mesri va mo’zale el-faqr-o al-tahmiš [The Egyptian economy and the dilemma of poverty and marginalization]. https://www.aljazeera.net
Mazi, A. (2008). Entexābāt-e ryāsiyat 2005 fi Mesr: Entexābāt-e beladimoqrāiya va beladimoqrāiyun [2005 presidential elections in Egypt: elections without democracy or democrats]. Arabic Journal of Political Science, 45–74.
Nafaa, H. (2005, May 17). Xasāes-e nezām al-hokm al-mesri-ye men manzur-e elm al-siyāsiya [Characteristics of the Egyptian regime from the perspective of political science]. Al Jazeera. https://www.aljazeera.net/2005/ 05/17/خصائص-نظام-الحکم-المصری-من-منظور-علم#0
Tawfiq-Ibrahim, H. (1999). Al-eqtesād-e al-siyāsi-ye al-eslāh-e al-eqtesād [The political economy of economic reform]. Al-Ahram Center for Political and Strategic Studies.
)