نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

سیاست‌های حکومت رضاشاه در رابطه با دستگاه قضائی و عدلیه را می‌توان در راستای تحقق دولت مطلقه مدرن که به نوعی بازآفرینی و بازتعریف نظم سنتی قبل از مشروطه بود، مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. بنابراین، دخالت آمرانه قوه مجریه در امور عدلیه و بی‌توجهی به اصول 81 و 82 را می‌بایست تداوم مناقشات بین استبداد سنتی و نظم دموکراتیک و مشروطه خواهی به شمار آورد. اصول 81 و 82 متمم قانون اساسی در جریان انحلال و بازگشایی عدلیه در اوایل این دوره به طور گسترده نقض شد و در سال‌های بعدی نیز ادامه یافت و منجر به ارائه بازتفسیری از اصل 82 گردید. این تفسیر که دو اصل 81 و 82 را به‌طور یکجا بی‌اثر می‌کرد راهکاری به ظاهر قانونی در اختیار وزیر عدلیه قرار می‌داد تا استقلال و انفکاک عدلیه از دولت را نادیده گرفته و اقدام به تغییر و تبدیل مداخله جویانه قضات نماید. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای معتبر و با هدف بررسی و تحلیل عوامل مؤثر در قانونی کردن تسلط دولت بر محاکم صورت گرفته و در صدد یافتن پاسخ به این پرسش اساسی است که عمده‌ترین عوامل در تفسیر اصل 82 از سوی رژیم کدامند؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که ماهیت اقتدارگرایانه حکومت، باعث تحت فشار قرار گرفتن محاکم جهت صدور رأی فرمایشی بود و از آنجا که برخی از قضات حاضر به همکاری در چارچوب تمرکز قدرت نبودند؛ لذا برای رفع موانع قانونی جهت کنار زدن آنها، قانون تفسیر اصل 82 تدوین و تصویب گردید. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Extra-legal Actions to Re-interpret Article 82 of the Constitutional Amendment during Reza Shah Era

نویسندگان [English]

  • Alireza Ali Soufi 1
  • Mohammad Reza Sadeghi 2

1 , Associate Professor, Department of History, Payame Noor University, Tehran, Iran

2 PhD Student, Department of Iranian History in Islamic Period, Payame Noor University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Reza Shah's policies regarding the judiciary system can be evaluated in the direction of The Realization of Modern Absolute Government which was as a kind of reconstruction and redefinition of the traditional order at pre-constitutional period. Therefore, the direct intervention of the executive branch in matters of justice and the neglect of principles 81 and 82 should be considered as the continuation of the controversy between traditional tyranny and the democratic order and constitutionalism. This Principles were widely violated at the earlier of this year. and continued and led to the presentation of an interpretation of principle 82. This interpretation, which disaffected the two principles in the same time, provided an apparently legal solution to the Minister of Justice in order to ignore the independence and defection of the justice and attempt to change the intervention of the judges. This research is done with the goal of considering the effective factors in Legitimize Government Domination in Courts, it has been conducted by descriptive- analytical approach, by documentary and library method and seeking to answer this fundamental question that, which are the main factors in the interpretation of principle 82 by the regime. The findings of the research presents that the authoritarian nature of the government was a source of pressure on the courts to issue voter sentences, and since some of the judges were not willing to cooperate within the framework of power, so to eliminate the legal barriers to their removal, the rule of interpretation of Article 82 Was drafted and approved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Constitution of 1906
  • Reza Shah
  • Justice
  • Interpretation of Article 82
  • Independence of Judges
الف) فارسی
اسناد منتشر نشده:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما):
شماره سند 43899/298؛ شماره سند 43917/298؛ شماره سند 68197/298؛ شماره سند 80791/298؛ شماره سند 87177/298؛ شماره سند 43899-298؛ شماره سند 43917-298.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام):
شماره سند 3/10/1/7/134/2؛ شماره سند 139/2/17/33/4؛ شماره سند 42/1/26/54/4؛ شماره سند 114/2/27/57/4؛ شماره سند 177/2/29/60/4؛ شماره سند 28/1/41/78/4؛ شماره سند 52/1/11/12/6؛ شماره سند 37/1/11/12/6؛ شماره سند 7/95/12/1/358؛ شماره سند 367/8/15/110/7؛ شماره سند 10/1/7/169/8؛ شماره سند 12/1/3/45/9.
اسناد منتشر شده:
اسناد اراک (عراق-سلطان آباد) در دوره‌های دوم تا پنجم مجلس شورای ملی،(1391)، به کوشش اسد الله عبدلی آشتیانی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد استرآباد و دشت گرگان در دوره مشروطیت، (1390)، به کوشش مصطفی نوری و اشرف سرایلو، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد روحانیت و مجلس، (1375)، به کوشش منصوره تدین پور، ج2، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد فارس در دوره دوم و سوم مجلس شورای ملی، (1389)، به کوشش منصور نصیری طیبی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد قم در دوره پهلوی اول، (1392)، به کوشش سید محمد حسین محمدی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد همدان و ولایات ثلاث در دوره مشروطیت، (1392)، به کوشش جمشید مظفری، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد یزد در دوره مشروطیت، (1390)، به کوشش احمد مظفر مقام، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
گزیده‌ای از اسناد کردستان (مجلس اول تا پنجم شورای ملی)،(1392)، به کوشش اسماعیل شمس، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مجموعه مکاتبات، اسناد، خاطرات و آثار فیروز میرزا فیروز (نصرت الدوله)، (1375)، ج 2، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
اسناد پارلمانی:
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی
دوره 4: جلسه 57 (23 دی 1300)؛ دوره 6: ‌جلسه 64 (27 بهمن 1305) دوره 8: جلسه 22 (24 فرردین 1310)؛ دوره 13: جلسه 20 (16 بهمن 1320)؛ جلسه 204 (10 مهر 1322)؛ جلسه 219 (24 آبان 1322)؛ دوره 14، جلسه 63 (30 شهریور 1323).
روزنامه‌ها و مجلات:
روزنامه اطلاعات، شماره 161، (6 اسفند 1305)؛ شماره 214، (24 اردیبهشت 1306)؛ شماره 383، (26 آذر 306)؛ شماره 471، (1 اردیبهشت 1307)؛ شماره 472، (2 اردیبهشت 1307)؛ شماره 473، (3 اردیبهشت 1307)؛ شماره  1042، (25 اردیبهشت 1309)؛ شماره 1372، (3 مرداد 1310)؛ شماره 1382، (17 مرداد 1310)؛ شماره 1389، (24 مرداد 1310)؛ شماره ‌5450، (6 اردیبهشت 1323).
روزنامه ایران، شماره 2324، (23 بهمن 1305).
روزنامه ستاره ایران،‌ سال 12، شماره 133، (21 بهمن 1305).
روزنامه شفق سرخ، شماره 689، (26 بهمن 1305)؛ شماره 727، (4 اردیبهشت 1306).
روزنامه طوفان، سال 6، شماره 116، (27 بهمن 1305).
روزنامه کوشش، سال 9، شماره 16، (28 بهمن 1305)؛ سال 9، شماره 40، (11 اردیبهشت 1306).
ماهنامه یغما، سال 5، شماره 11، (بهمن 1331)، «رجال عصر مشروطیت».
مجله خواندنی‌ها، سال 17، شماره 1، (17 شهریور 1331).
کتاب­ها و مقالات:
افشار یزدی، محمود، (1383)، ‌سیاست اروپا در ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
امین، ‌حسن، (1386)، تاریخ حقوق ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات دایره المعارف ایران شناسی.
انتظام، نصرالله، (1371)، خاطرات نصرالله انتظام، چاپ دوم، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
تقی‌زاده، حسن، (1368)، زندگی طوفانی سیدحسن تقی‌زاده (به کوشش ایراج افشار)، تهران: انتشارات علمی.
خلعتبری، ارسلان، (1323-الف)، «استقلال قضات جزو برنامه دولت است»، روزنامه ستاره، ش1886، ص1و4.
------------، (1323-ب)، «چرا داور خودکشی کرد؟»، روزنامه ستاره، ش1887، ص1و6.
خواجه‌نوری، ابراهم، (1357)، بازیگران عصر طلائی،‌ ج1، تهران: جاویدان.
دلدم، اسکندر، (1389)، زندگی پرماجرای رضاشاه، تهران: به آفرین.
دولت آبادی،‌ یحیی، (1371حیات یحیی، ج 4، چاپ 5، تهران: عطار.
رحیمی، ‌مصطفی، (1357)، قانون اساسی ایران و اصول دموکراسی، تهران: امیر کبیر.
رستمی، ‌فرهاد، (1384)، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج 1، چاپ سوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
زرنگ،‌ محمد، (‌1381)، تحول نظامی قضائی ایران، ج 1، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زرینی، حسین و هژبریان، حسین، (1388)، تاریخ معاصردستگاه  قضائی ایران و تحولات آن، ج1، تهران: روزنامه رسمی کشور.
زندیه، حسن، (1392)، تحول نظام قضائی ایران در دوره پهلوی اول (عصر وزرات عدلیه علی اکبر داور)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سجادی، محمد، (1346)، «از دادستانی مشهد تا وزارت راه»، سالنامه دنیا، ش23، صص 192-194.
سعیدی، ‌خسرو، (1367)، اللهیار صالح (زندگی‌نامه)، ‌ج 1، ‌تهران: نشر طلایه. 
صدر (صدرالاشرف)، محسن، (1364)، خاطرات صدر الاشرف، تهران: انتشارات وحید.
عاقلی، باقر، (1369)، داور و عدلیه، تهران: انتشارات علمی.
------------، (1370)، خاطرات یک نخست وزیر (دکتر متین دفتری)، تهران: انتشارات علمی.
عبده، جلال، (1368)، چهل سال در صحنه قضائی،‌ سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان، ج 1، ویراستار مجید تفرشی، تهران: رسا.
عراقی، احمد، (1331)، حقوق اساسی ایران، تهران: اقبال.
عمیدی نوری،‌ ابوالحسن، (1323)، «دادگستری زمان داور با از بین رفتن استقلال قضائی خراب شد»، روزنامه داد، ش333، ص1.
------------، (1395)، یادداشتهای یک روزنامه نگار، ج1، به کوشش مختار حدیدی و جلال فرهمند، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
عین السلطنه، قهرمان میرزا، (1374)، روزنامه خاطرات عین السلطنه، ج 4و 8، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
غنی، ‌قاسم، (1367)، یادداشت‌های دکتر قاسم غنی، ج4، به کوشش دکتر سیروس غنی، تهران: انتشارات زوار.
فاطمی قمی، سید محمد، (1389)، خاطرات سید محمد فاطمی قمی (1294ق 1324ش)،‌ تهران: کتابخانه،‌ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فردوست، حسین، (1369)، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 1. چاپ 20، تهران: اطلاعات.
فرخ، مهدی، ------------، خاطرات سیاسی فرخ معتصم السلطنه، تهران: جاویدان.
فلور، ویلم و بنائی، امین، (1388)، نظام قضائی عصر قاجار و پهلوی، چاپ اول، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کسروی، احمد، (1348)، زندگانی من با «ده سال در عدلیه» و «چرا از عدلیه بیرون آمدم»، تهران: باهماد آزادی.
گلبن، محمد و شریفی، یوسف، (1363)، محاکمه محاکمه‌گران، تهران: نقره.
گلشائیان، عباسقلی، (1329)، «داستانی از مرحوم داور»، مجله خواندنی‌ها، س 11، ش 14، ص29.
گلشائیان، عباسقلی، (1377)، خاطرات من یا مجموعه گذشته‌ها و اندیشه‌ها، ج 1، تهران: انیشتین.
(1336)، مجموعه قوانین مجلس شورای ملی، دوره دهم، تهران: مجلس شورای ملی.
(1388)، مجموعه قوانین سال‌های 1331-1320، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
(1388)، مجموعه قوانین سالهای 1312-1300، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
مرسلوند، ‌حسن، ( 1373)، زندگی نامه رجال و مشاهیر ایران، ج 3، تهران: انتشارات الهام.
مستوفی، عبدالله، (1384)، شرح زندگانی من، ج2، تهران: زوار.
مکی، حسین، (1374)، تاریخ بیست ساله ایران، ج 5 و 6، تهران: انتشارات علمی.
هدایت، مهدی قلی خان، (1385)، خاطرات و خطرات، چاپ 6، تهران: انتشارات زوار.
والی‌زاده، اسماعیل، (2535 شاهنشاهی)، خاطره‌ها، تهران: امیرکبیر.