نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه شناسی سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تلاش برای کنترل و هدایت جمعیت در هر جامعه توسط قدرت و حکومت از طریق نهادها و تکنیک‌های جدید حکمرانی، یکی از بحث‌های مدرنی است که ابتدا به­وسیله فوکو مطرح شد و توسعه یافت. قدرت با هدف قراردادن افراد و جمعیت برای رفع نیازهای خود، تکنیک‌ها و نهادهایی را طراحی می‌کند که ضمن مرئی کردن افراد، کنترل و هدایت آنها در جامعه را افزایش دهد. در این چارچوب این مقاله در نظر دارد با روشی توصیفی- تحلیلی رابطه میان جمعیت و حکومت را بر اساس نهادها و تکنیک‌های جدید حکمرانی، و بویژه نهاد مدرسه، در ایران از اواخر سده نوزدهم، با اقدامات عباس میرزا، امیرکبیر، ناصرالدین شاه، مشروطه و رضاشاه بررسی کند و نشان دهد که مواجهه با غرب و شکل‌گیری بحران آگاهی در زمینه حکومت و حکمرانی نزد نخبگان، چه تحولاتی را در ایران رقم زد؟ و چگونه و چرا جمعیت، هدف قوانین و تکنیک‌های جدید حکمرانی قرار گرفت؟ در جواب به این پرسش‌ها، این پژوهش در پی اثبات تغییر الگوی حکمرانی در ایران از یک سو و تلاش دولت برای کنترل و هدایت جمعیت در نهادهای جدید از سوی دیگر است تا بتواند ضمن افزایش بهره‌وری و بالابردن فرمانبری، پایه‌های حکومت خود را مستحکم کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Control and Guidance of the Population Through Institutions and New Techniques of Governance in Iran (From Abbas Mirza to Reza Shah)

نویسندگان [English]

  • Hojjat Kazemi 1
  • Hadi Keshavarz 2

1 Assistant Professor, Department of Political Sociology, University of Tehran, Tehran, Iran.

2 PhD, Department of Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The attempt to control and direct the population in any society by power and government through new institutions and techniques of governance is one of the modern debates that was first proposed and developed by Foucault. By targeting individuals and the population to meet its needs, power designs techniques and institutions that, while making individuals visible, increase their control and guidance in society. In this context, in a descriptive-analytical manner, this article intends to examine the relationship between population and government through the actions of Abbas Mirza, Amir Kabir, Nasser al-Din Shah, the Constitution and Reza Shah, based on new governance institutions and techniques in Iran, especially the school institution, since the late nineteenth century, and show what developments took place in Iran facing the West and the formation of a crisis of awareness in the field of government and governance with the elite, And how and why did the population become the target of new rules and techniques of governance? For responding to these questions, this study seeks to prove the changing pattern of governance in Iran on the one hand and the state's efforts to control and guide the population in new institutions on the other hand in order to strengthen the foundations of its government while increasing productivity and obedience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Population Control and Guidance
  • Institution
  • Governance
  • New Techniques
  • Productivity

الف) فارسی

آبراهامیان، یرواند، (1390)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آجودانی، ماشاءالله، (1383)، مشروطه ایرانی، تهران: نشر اختران.
آدمیت، فریدون، (1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون، (1389)، امیرکبیر و ایران، تهران: انتشارات خوارزمی.
اتحادیه، منصوره؛ ملک زاده، الهام، (1388)، «بهداشت و اقدامات خیریه بهداشتی در دوره رضاشاه»، تاریخ اسلام و ایران، پاییز شماره3.
اسمارت، بری، (1385)، میشل فوکو، ترجمه لیلا جوافشانی وحسن چاوشیان، تهران: نشر کتاب آمه.
اقبال آشتیانی، عباس، (1362)، میرزا تقی خان امیرکبیر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
افضل، منوچهر، (1348)، راهنمای آموزش عالی‌ در ایران، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی منطقه‌ای.
امین، سیدحسن، (1386)، تاریخ حقوق ایران، تهران: دایرة‌المعارف ایرانشناسی.
اوبرلینگ، پیر، (1383)، کوچ نشینان قشقایی فارس، ترجمه فرهاد طیبی‌پور، تهران: نشر شیرازه.
دشتی، فرزانه و سید مصطفی ابطحی‌، (1389‌)، «شبه نوسازی در عصر پهلوی اول»، راهبرد یاس، شماره 21.
زندیه، حسن، (1392)، تحول نظام قضایی ایران در دوره پهلوی اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سالنامه و آمار و مجموعه‌ قوانین‌ و مقررات فرهنگی، (1316،1317 ش)، وزارت فرهنگ، قانون اساسی فرهنگ.
سمیع‌آذر، علیرضا، (1376)، تاریخ تحولات مدارس در ایران، تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز نوسازی مدارس کشور.
طباطبایی، سیدجواد، (1392)، تاملی درباره ایران: مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تهران: مینوی خرد.
طباطبایی، سیدجواد، (1392)، تاملی درباره ایران: نظریه حکومت قانون در ایران، تهران: مینوی خرد.
عالم، عبدالرحمن، (1393)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب، ج1، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
علاقه بند، علی، (1371)، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، تهران: نشر روان.
غنی، سیروس، (1389)، ایران: برآمدن رضا خان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها، ترجمه حسن کامشاد، تهران: انتشارات نیلوفر.
فوران، جان، (1383)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر رسا.
فوکو، میشل، (1378)، مراقبت و تنبیه، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
_____، (1383)، اراده به دانستن، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
____، (1390)، تولد زیست سیاست: درس گفتارهای کلژدو فرانس 1978-1979، ترجمه رضا نجف زاده، تهران: نی.
_____، (1389)، باید از جامعه دفاع کرد: درس گفتارهای کلژدو فرانس1975-1976، ترجمه رضا نجف‌زاده، تهران: رخداد نو.
______، (1392)، تئاتر فلسفه، ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، تهران: نی.
فوکو، میشل و دیگران، (1376)، خرد در سیاست، ترجمه و گزیده عزت­الله فولادوند، چاپ اول، تهران: نشر طرح نو.
کاتوزیان، محمدعلی، (1379)، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه کامبیز نوروزی، تهران: نشر مرکز.
کرزن، لرد، (1364)، ایران و مسئله ایران، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: علمی و فرهنگی
کرمانی، ناظم‌الاسلام، (1376)، تاریخ بیداری ایرانیان، به‌ اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: نشر پیکان.
کرونین، استفانی، (1383)، رضا شاه و شکلگیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثابت فر، تهران: انتشارات جامی.
کسروی، احمد، (1381)، تاریخ مشروطه‌ ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر.
گیلمور، جان، (1354)، گزارش بررسی شرایط صحیه در مملکت ایران، ترجمه کیومرث ناصری، تهران: انتشارات سازمان خدمات اجتماعی.
محبوبی ‌اردکانی، محمد حسین، (1379)، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محسنی، منوچهر، (1375)، مبانی آموزش بهداشت، چ2، تهران: نشر طهوری.
مستشارالدوله، میرزا یوسف، (1386)، یک کلمه، به اهتمام علیرضا دولتشاهی، تهران: بال.
مکی، حسین، (1374)، تاریخ بیست ساله ایران، تهران: انتشارات علمی.
ملکم‌خان، ناظم‌الدوله، (1389)، نامه‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، حجت اصیل (گردآورنده)، تهران: نشر نی.
نفیسی، سعید، (بی تا)، مجموعه سخنرانی‌های سعید نفیسی با موضوع پیشرفت‌های ایران در عصر پهلوی، تهران: چاپخانه فردوسی.
هدایت، مهدیقلی‌خان مخبرالسلطنه، (1385)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
هیندس، باری، (1380)، گفتار­های قدرت (از هابز تا فوکو)، ترجمه مصطفی یونسی، چاپ اول، تهران: نشر شیرازه.

ب) انگلیسی

Akhavi‌, Shahrough, (1980), Religion and Politics in Contem Porary‌ Iran: Clergy-State Relatioms‌ in‌ the Pahlavi Period), Albany: State‌ University‌ of New York Press.
Banani, Amin, (1961), The Modernization of Iran (1291-1491‌), Stanford‌: California Sranford University Press.
Fimyar, Olena, (2008), Using Governmentality as a Conceptual Tool in Education Policy Research, Educate, Special Issue, March 2008.
Amir Arjomand, Saied, (1998), The Turbanfor the Crown: The Islamic Revolution in Iran, Oxford University Press.