نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

جنبش‌های اعتراضی که از اواخر 2010 بخش وسیعی از خاورمیانه را در بر گرفت، نویدبخش تحولی بنیادین در الگوهای دولت‌بودگی این جوامع پس از دوره‌های متناوبی از ضعف و ناکامی بود. در سطح دولتی، تحولات مزبور با نشانه‌هایی از تحول در ساختار کشورهای واقع در این منطقه همراه شده است. در این پژوهش تلاش شده تا گذار عراق و سوریه از دولت به شبه‌دولت در مقطع پس از بیداری عربی واکاوی شود. شبه‌دولت‌های شناسایی شده که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته‌اند دارای ویژگی‌هایی چون شناسایی بین‌المللی به‌عنوان یک موجودیت سیاسی، بحران مشروعیت و بحران اعمال قدرت انحصاری در قلمروی مفروض، ضعف مفرط در مواجهه با جریان‌های جدایی‌طلب بدون کمک خارجی و نقض حاکمیت از سوی قدرت‌های خارجی هستند. زمینه این وضعیت در عراق با جنگ اول خلیج فارس و به‌ویژه سقوط صدام در سال 2003 آغاز و پس از بیداری عربی تشدید و در سوریه پس از جنبش‌های اعتراضی 2011 آغاز شد. پرسشی که در این ارتباط مطرح می‌شود این است که گذار از وضعیت دولتی به شبه‌دولتی و فرسایش دولت در عراق و سوریه پس از بهار عربی را بر اساس چه مؤلفه‌هایی می‌توان تبیین کرد؟ این پژوهش با بهره‌گیری از رهیافت عماد رفعت در مورد شبه‌دولت درصدد آزمون این فرضیه است که «ضعف ملت- دولت و بحران‌های مشارکت، مشروعیت و هویت در کنار نقش‌آفرینی بازیگران خارجی زمینه‌ساز ورود دولت به فاز شبه‌دولت در عراق و سوریه شده است». روش پژوهش، توصیفی- تبیینی و گردآوری داده‌ها نیز با روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Transition from State to Quasi-state in Iraq and Syria Since the Arab Awakening (2011-2018)

نویسندگان [English]

  • Seyed Amir Niakooee 1
  • Saeed Pirmohammadi 2

1 Associate Professor, Department of Political Science, University of Guilan, Rasht, Iran

2 Ph.D. Student, Department of International Relations, University of Guilan, Rasht, Iran.

چکیده [English]

The Arab Awakening which encompassed the broad region of the Middle East and North Africa led to a huge change in the internal politics and especially the pattern of statehood in the region. In the state level, the mentioned developments were accompanied with the symptoms of evolution in the structure of states in the region. In the present paper, the authors are going to explore the transition of Iraq and Syria from statehood to quasi statehood since the eruption of uprisings and civil wars in the region. the recognised Quasi states examined here have been recognised as a political entity. however they lack legitimacy and monopoly in exercizing power in the given territory. It is noteworthy that the context of this evolution in Iraq started since the overthrow of Sadam in 2003 and exacerbated since the Arab spring. The main question of the manuscript is as follows: how can the transition of Iraq and Syria from statehood to quasi statehood since the eruption of the uprising in the region be explained? Accordingly, the following hypothesis has been examined: The weakness of nation state and legitimacy, identity and participation crises coupled with the destructive roles of foreign actors have led to the mentioned transition in Iraq and Syria. The methodology of the manuscript is descriptive explanatory approach and the method of gathering data is based on library studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iraq
  • Syria
  • Arab Awakening

الف) فارسی

ادواردز، بورلی میلتون، (1395)، «رویارویی عراق و ترکیه بر سر مالکیت موصل»، ترجمة زهره شهریاری، دیپلماسی ایرانی، کد خبر: ۱۹۶۴۱۸۳، تاریخ بازدید: 13 مهر 1397.
ایوب، محمد، (1394)، خاورمیانه: از فروپاشی تا نظم­یابی، ترجمه مهدی زیبایی و سجاد بهرامی­مقدم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
آران، امون؛ آلدن، کریس، (1393)، رویکردهای جدید در تحلیل سیاست خارجی، ترجمه سیدامیر نیاکوئی و دیگران، تهران: نشر میزان.
تریپ، چارلز، (1390)، سیاست خارجی عراق، در: هینه­بوش، ریموند و انوشیروان احتشامی، سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، ترجمة رحمن قهرمانپور و مرتضی مساح. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
جویا، آنگلا، (2011)، «بررسی تطبیقی نئولیبرالیسم در سوریه و مصر»، نشریه سامان نو، شمارة 15 و 16.
حسینی­فرد، حبیب، (1394)، روسیه در سوریه در جستجوی چیست؟ بی­بی­سی فارسی، تاریخ بازدید 19 آبان 1397.
دهشیار، حسین، (1389)، «دولت در خاورمیانه عربی: رخنه­ناپذیری نظام سیاسی»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال 17، شماره 2.
دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال؛ آجرلو، حسین، (1392)، «سیاست جدید رژیم صهیونیستی در قبال بحران سوریه»، فصلنامه فلسطین، سال 20، شماره 1.
دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال، (1394)، اصول و مبانی روابط بین­الملل (1)، تهران: سمت.
روگان، یوجگن ال، (1391)، پیدایش دولت مدرن در خاورمیانه، ترجمه محمدجواد موسوی. در: لوییس فاست، روابط بین­المللی خاورمیانه، ترجمه احمد سلطانی­نژاد، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت خارجه.
زیبائی، مهدی، (1397)، «نهاد دولت در خاورمیانه عربی پس از حوادث 2011»، فصلنامه دولت­پژوهی، سال چهارم، شمارة 14.
سردارنیا، خلیل­اله؛ عمویی، رضا، (1395)، «تحلیل ناکامی اسلام­گرایان النهضه در تونس از منظر نظریه­های دولت شکننده، بحران آمریت و کارآمدی»، فصلنامة مطالعات سیاسی جهان اسلام، دورة 5، شمارة 2.
سریع­القلم، محمود، (1374)، «تبیین مبانی سیاست خارجی عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شمارة 5.
شریعتی، شهروز، (1396)، «نقش مؤلفه­های انسدادی ساختاری در روند همگرایی منطقه­ای ایران و عراق»، فصلنامه دولت­پژوهی، دوره 3، شماره 11.
طلاع، معن. (2017)، سیاست نظامی ایران در سوریه، مرکز مطالعات ایرانی آنکارا، تاریخ بازدید: 19 آذر 1397.
عبدالله­خانی، علی، (1382)، نظریه­های امنیت: مقدمه­ای بر طرح­ریزی دکترین امنیت ملی. تهران: مؤسسه ابرار معاصر.
عصر ایران، (7 فروردین 1397)، امتیاز استخراج فسفات سوریه برای 50 سال به روسیه رسید. https://www.asriran.com/fa/news/600724
علیپور، علیرضا، (1397)، «جنگ نیابتی ایران و عربستان سعودی در منطقه غرب آسیا: مطالعه موردی بحران سوریه»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 7، شماره 2.
غرایاق­زندی، داود، (1389)، «فرایند ملت ـ دولت­سازی، شکل­گیری هویت ملی و بازسازی در عراق: تجارب تاریخی و دورنمای آینده»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره 47.
کاظمی، حجت، (1396)، «خیزش­های هویتی، دولت­های شکننده و بحران­های ژئوپلیتیکی خاورمیانه»، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شماره اول.
لفت­ویچ، آدریان، (1385)، دولت­های توسعه­گرا «پیرامون اهمیت سیاست در توسعه»، ترجمه جواد افشارکهن، مشهد: مرندیز و نی­نگار.
معاونت پژوهش­های سیاست خارجی، (1394)، پیامدهای حملات ترکیه به شمال عراق، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تاریخ بازدید: 14 اسفند 1397.
نیاکویی، سیدامیر، (1391)، کالبدشکافی انقلاب­های معاصر در جهان عرب، تهران: نشر میزان.
نیاکویی، سیدامیر، (1394)، «بررسی عوامل گسترش جریانات تکفیری در خاورمیانه (2015-2011)»، فصلنامه سیاست جهانی، سال 4، شماره 4.
نیاکویی، سیدامیر؛ ستوده، علی­اصغر، (۱۳۹۵)، «الگوی تقابل بازیگران منطقه­ای و فرامنطقه­ای در منازعات داخلی سوریه و عراق»، فصلنامه راهبرد، سال 25، شماره 80.
نیاکویی، سید امیر و ویدا حاجی، (1396)، «تاثیر خیزش‌های عربی خاورمیانه بر الگوی روابط ایران و ترکیه (2017-2011)»، فصلنامه پژوهشهای روابط بینالملل، دوره نخست، شماره 25.
هینه­بوش، ریموند، (1390)، سیاست خارجی سوریه، در: هینه­بوش، ریموند؛ انوشیروان احتشامی، سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، ترجمة رحمن قهرمانپور و مرتضی مساح، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
یورونیوز (17 ژانویه 2017)، پروانه اپراتور تلفن همراه سوریه به ایران واگذار شد،
 https://fa.euronews.com/2017/01/17/syria-mobile-telephon-operator-has-given-to-iran.

ب) انگلیسی

Al-Rasheed, M, (2013), “Saudi Arabia: Local and Regional Challenges”, Contemporary Arab Affairs, Vol. 6, No. 1.
Inayatullah, N, (1996), ‘Beyond the Sovereignty Dilemma: Quasi States as Social Construct’ in Thomas J. Biersteker and Cynthia Weber (eds), State Sovereignty as Social Construct .Cambridge University Press.
Bagdonas, A, (2012), “Russia’s Interests in the Syrian Conflict: Power, Prestige, and Profit”, European Journal of Economic and Political Studies, Vol. 5, No. 2.
Chan, S, (2018), “Why Iran and Israel Are Clashing in Syria”, The New York Times, May 10.
Christopher, A. J, (1997), ‘Nation-states’, ‘@uasi-states’, and ‘Collapsed-states’ in Contemporary Africa, GeoJournal, Vol. 43, No. 1.
Cohen, E, (2016), “From Arab Spring to Economic Winter – examination of the Relationship between Politics and Economics as Evident in the Syrian Civil War during 2011-2015, Journal of International Studies, Vol. 9, No. 1.
Dagher, S, (2018), What Iran Is Really Up To in Syria, The Atlantic, Feb 14.
Fawcett, L, (2017), “States and Sovereignty in the Middle East: Myths and Realities”, International Affairs, Vol. 93, No. 4.
Fragile States Index, (2016), Washington DC: Fund for Peace, http://fsi.fundforpeace.org/.
Gause, G, (2014), “Beyond Sectarianism: The New Middle East Cold War”, Brookings Doha Center Analysis Paper, No. 11.
Global Peace, (2018), Global Peace Index 2018, Available at: http://www.visionofhumanity.org/app/uploads/ 2018/06/Global-Peace-Index-2018-2.pdf.
Goodarzi, J, (2013), Iran: Syria as the First Line of Defence, In: Julien Barnes-Dacey and Daniel Levy, The Regional Struggle for Syria, European Council on Foreign Relations (ECFR).
Grimm, S., Lemay-Hébert, N., & Nay, O, (2014), “Fragile States”: Introducing a Political Concept, Third World Quarterly, No. 35.
Gros, J, (2011), Failed States in Theoretical, Historical, and Policy Perspectives, in: Heitmeyer, W., Haupt, H., Malthaner, S. & Kirschner, A. (Eds.), Control of Violence Historical and International Perspectives on Violence in Modern Societies, New York: Springer.
Hopkins, A. G, (2000), “Quasi-states, Weak States and the Partition of Africa”, Review of International Studies, Vol. 26, No. 2.
Katz, M, (2014), “The International Relations of the Arab Spring”, Middle East Policy, Vol. XXI, No. 2.
Kolsto, P, (2006), “The Sustainability and Future of Unrecognized Quasi-States”, Journal of Peace Research, Vol. Vol. 43, No. 6.
Kolsto, P and Blakisrud, (2008), “Living with Non-recognition: State- and Nation-building in South Caucasian Quasi-states”, Europe- asia Studies, Vol. 60, No. 3.
Lakshmanan, I, (2013), “Kissinger Sees Little Hope for Mideast Peace”, Bloomberg Arab Spring, http://www.bloomberg.com/news/2013-03-15/kissinger.
Lister, C, (2016), “The Free Syrian Army: A Decentralized Insurgent Brand”, The Brookings Institution, Analysis Paper, No. 26.
Mohseni, P, (2015), Disrupting the Chessboard Perspectives on the Russian Intervention in Syria, Cambridge, Harvard Kennedy School, Belfer Center for Science and International Affairs.
Niakooee, A, (2013), “Contemporary Arab Uprisings: Different Processes and Outcomes”, Japanese Journal of Political Science, Vol. 14, No. 3.
Rafaat, A, (2018), Kurdistan in Iraq: The Evolution of a Quasi-State, Routledge.
Rotberg, R, (2003), Failed States, Collapsed States, Weak States: Causes and Indicators, in: State Failure and State Weakness in a Time of Terror, Washington, D.C: Brookings Institution Press.
Sellers, J, (2010), State-Society Relations Beyond the Weberian State, forthcoming, in Mark B. (ed.), Handbook of Governance, London: Sage Publications.
Szuhal, I, (2015), “Rethinking the Concept of Failed State”, Central European Papers.
Transparency International Report, (2017), https://www.transparency. org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017.
Walt, S, (2015), “Who Is a Better Strategist: Obama or Putin”? Foreign Policy, October 9.
Zartman, W, (1995), Collapsed States: The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority, Boulder: Lynne Rienner.