نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

نقد دولت و نخبگان حاکم بخش مهمی از حیات سیاسی توده‌ها را تشکیل می‌دهد؛ اما کنش سیاسی فرودستان در عصر پیشامشروطه، به جز موارد نادر شورش و بلوا، در فرهنگ عامیانۀ آنها بازتاب یافته است. در این میان، ترانه از متداول‌ترین قالب‌های ادبی فرهنگ عامیانه بود. توده‌ها مجبور بودند برای مصون ماندن از تعرض ماموران دولت، اعتراض یا دیدگاه سیاسی خود را با استتارهای ساده یا پیچیده در سطح جامعه مطرح کنند. ظرفیت‌های شفاهی فرهنگ عامیانه امکان استتار ساده را در اختیار آنها می‌گذاشت و در استتار پیچیده، با بهره بردن از تمثیل و رمز، ترانه‌هایی را می‌آفریدند که امکان دو خوانش سیاسی و بی‌ضرر از آنها وجود داشت. این پژوهش تلاش می‌کند تا به این پرسش‌ها پاسخ دهد که ترانه‌های عامیانۀ سیاسی در عصر پیشامشروطه در دوران قاجاریه چه درون‌مایه‌هایی داشتند و استتار این مضمون‌ها در ترانه‌ها با استفاده از چه روش‌هایی انجام می‌شد؟ فرض پژوهش این است که درونمایۀ این ترانه‌ها بیشتر بر نفی عناصر سازندۀ «نمایش عمومی دولت» استوار بود. همچنین تهدید پوشیدۀ دولت و دادخواهی از مضامین دیگر این ترانه‌ها بودند. توده‌ها برای استتار این درون‌مایه‌ها از شیوه‌هایی همچون تلطیف تهدیدها، وارونگی نمادین، یادبود فرمانروای نیک‌سرشت و شاه‌دوستی ساده‌لوحانه بهره می‌بردند. چهارچوب مفهومی پژوهش نظریۀ «روایت‌های نهانی» جیمز سی. اسکات است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticism of the Government in the Folk Songs of the Qajar Era, the Pre-Constitutional Period

نویسنده [English]

  • Mehdi Mirkiaei

Assistant Professor, Department of History, Allameh Tabataba’i University

چکیده [English]

The critique of the state and ruling elites is an important part of the political life of the masses, but the political action of the descendants in pre-constitutional era, with the exception of the rare cases of rebellion and riots, is reflected in their popular culture. Meanwhile, song is one of the most common genre of folk culture. The masses had to raise their protest or political views with simple or complex camouflages at the community level in order to remain immune from the harassment by the government agents. Oral capacities of folk culture provided them with a simple camouflage, and in sophisticated camouflage, taking advantage of the allegory and password, they created songs that made it possible for them to have both political and harmless readings. The research tries to answer these questions, what was the themes of the political folk songs in the pre-constitution era during the Qajar era, and what methods were used to cover these themes in songs? The premise of the research is that the theme of these songs was mostly based on the negation of the constructive elements of the "public view of government." What is more, the government's covert threat and litigation were the other themes of these songs. The masses used to cover these themes through methods such as subtilized threats, symbolic reversal, the memorial of good natured ruler and naïve king love. The conceptual framework of the research is “Secret narrations” theory of James C. Scott.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Era
  • Folk Songs
  • Protest
  • Pre-constitution
  • Government

الف) کتاب

اسکات، جیمز سی، (1396)، سلطه و هنر مقاومت: روایتهای نهانی، ترجمۀ امید خاکباز، تهران: مرکز.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، (1371)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
امانت، عباس، (1385)، قبلۀ عالم، ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: کارنامه.
براون، ادوارد گرانویل، (1386)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: اختران.
بروگش، هاینریش کارل، (1367)، سفری به دربار سلطان صاحب قران، ج1، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: اطلاعات.
پناهی سمنانی، محمد احمد، (1384)، تاریخ در ترانه، تهران: پژواک کیوان.
پناهی سمنانی، محمد احمد، (1381)، ترانه‌های ملی ایران: سیری در ترانه و ترانه سرایی در ایران، تهران: هیرمند.
پولاک، یاکوب ادوارد، (1368)، سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان)، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
خالقی، روح الله، (1353)، سرگذشت موسیقی ایران، ج1، تهران: صفی علی شاه.
خودزکو، آلکساندر، (1381)، ترانههای محلی ساکنان جنوب دریای خزر، ترجمۀ جعفر خمامی زاده، تهران: سروش.
دوبد،کلمنت اوگاستس، (1371)، سفرنامۀ لرستان و خوزستان، ترجمۀ محمدحسین آریا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ژوکوفسکی، والنتین، (1381)، ترانه های عامیانۀ ایران در عصر قاجاری، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
سالور، قهرمان میرزا، (1374)، روزنامۀ خاطرات عین السلطنه، ج2، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
فوکو، میشل، (1378)، مراقبت و تنبیه: تولد زندان، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهان دیده، تهران: نی.
کاساکوفسکی، ولادیمیر آندریوویچ، (1344)، خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمۀ عباس قلی جلی، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
گرنی، جان و منصور صفت گل، (1385)، قم در قحطی بزرگ، قم: کتابخانۀ آیت ا... مرعشی.
گوبینو، ژوزف آرتور، (1367)، سفرنامۀ کنت دو گوبینو: سه سال در آسیا، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: کتاب سرا.
لریمر، دیوید لاکهارت رابرتسون، (1353)، فرهنگ مردم کرمان. به کوشش فریدون وهمن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مستوفی، عبدا... ، (1344)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی، اداری دورۀ قاجار، 3جلد، تهران: زوار.
همایونی، صادق، (1386)، کارنواها، فرهنگمردم ایران، دوره 4، شماره10.

 ب) انگلیسی

Goldsmid Fredric John, (1876), Eastern Persia: An Account of the Persian Boundary Commission 1870-71. London: Mac Milan.