نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه آیت الله بروجردی

چکیده

    ماهیت دولت در ایران، یکی از مشاجره برانگیزترین مسائل در بین پژوهشگران علوم سیاسی بوده­است.  برخلاف دولت­های جدیدی که در عصر پسااستعمار به وجود آمده­اند، دولت در ایران دارای قدمت زیادی است؛ به گونه­ای که از آن به عنوان نخستین دولت تاریخ یاد می­شود. پس از پایان جنگ جهانی دوم و طرح مکاتب متعارض توسعه مانند مکتب نوسازی و مارکسیستی، ماهیت دولت در ایران مورد تامل نظری قرار گرفت؛ بخش عمده این نظریات ناظر بر ماهیت مارکسیستی بویژه تفسیر استالینیستی از صورت بندیهای پنجگانه اقتصادی – اجتماعی تاریخ بشر از دولت در ایران بود. بخش دیگری از نظریات دولت، در نقد و نقض نظریات مذکور بود. ماهیت دولت در ایران مساله اصلی این مقاله است و در پاسخ به سؤال چیستی ماهیت دولت در ایران پیشا­پهلوی، این فرضیه صورت­بندی شده­است: با توجه به ریشه­ های اقلیمی و زیست بوم ایران و غلبه ایلات، می­توان صورت­بندی « دولت- ایل»  را برای ایران پیشا­پهلوی بویژه از سلجوقیان تا پایان قاجار پیشنهاد کرد. دولت – ایل  که ناشی از  ویژگی­های هویتی،  سازمانی و نظامی ساختار ایلی بود، هم بر شکل­گیری دولت­ توسط ایلات برتر اطلاق دارد و  هم ایلاتی را  شامل می­شود که بدون آنکه حکومت تشکیل داده­باشند، به مثابه شبه دولت­هایی در قلمرو خود حکومت می­کردند. این فرضیه با رهیافت جامعه شناسی تاریخی و تحلیل ماهیت دولت­های حاکم از صفویه تا  پایان قاجار  با روش توصیفی تحلیلی پردازش شده­است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

EIL- DAULAT: A Pre-theory for Pre-Pahlawi Iran

نویسنده [English]

  • naser pourhassan

Associate Professor, Department of Political Sciences, Ayatollah Ozma Borujerdi University, Borujerd, Iran

چکیده [English]

The nature of the state in Iran is one of the most controversial issues among political science researchers. Unlike new states which were established in the post-colonial era, the state in Iran has a long history, so that it is considered as the first state of history. After the end of the Second World a large part of Iranian state studies focused on the Marxist nature, especially the Stalinist, of the five socio-economic formation. Another part of the state's studies was to criticize and reject the above-mentioned views. The nature of the state in Iran is the main issue of this article. In response to the question of what is the nature of the state in Iran, the following hypothesis has been formulated:with regard to the climatic roots and ecosystem of Iran and the dominance of the Eilat (nomads ), it is possible to formulate a " dawlat -eil"(nomads- state ) for a predecessor Iran, especially from the Seljuk to the end of the Qajar Dynasty . The nomads-state, due to the identity-related, organizational, and military features of the nomads structure, also refers to the formation of the state by the supreme nomads, and includes the nomads that, without being governed, are as quasi Governments ruled over their territory. This hypothesis has been processed by the methodology of historical sociology and the analysis of the nature of the ruling states from Safavid to the end of Qajar by descriptive-analytic method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Eil- Daulat
  • Iran
  • Pre Pahlawi
  • Nomadic
  • Legitimate Violence
احمدی،  حمید( 1378)، قومیت و قوم گرایی در ایران، از افسانه تا واقعیت،  تهران نشر نی.
اشرف،  احمد( 1383)،  بحران هویت ملی و  قومی در ایران، در حمید احمدی( به کوشش)،  ایران،  هویت، ملیت و  قومیت،  تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اشرف،  احمد(1359)،  موانع تاریخی رشد سرمایه داری درایران دوره قاجار،  تهران، زمینه
افضلی،  رسول(1386)،  دولت مدرن در ایران،  قم، دانشگاه مفید.
امان اللهی بهاروند، سکندر( 1385)، قوم لر، پژوهشی در باره  پیوستگی قومی و  پراکندگی  جغرافیای لرها در  ایران، تهران، آگه،  چاپ، سوم.
امیراحمدیان، بهرام( 1383)،  «ساختار سنتی ادرای و مدیریتی ایل بختیاری و کارکردهای آن»،  فصلنامه مطالعات ملی ،  سال پنجم، شماره 3.
پاپی، مرادحسین( 1378)، شناخت ایل پاپی،  جلد دوم،  قم، عصمت.
پوجی، جیان فرانکو( 1388)،  نظریه­های تشکیل دولت،  در کیت نش و  آلن اسکات، راهنمای جامعه شناسی سیاسی،  جلد اول، ترجمه محمدعلی قاسمی و قدیر نصری،  تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پورحسن، ناصر( 1389)، چیستی تغییرات سیاسی از نگاه  مارکسیسم روسی به روایت مارکسیست­های ایرانی، نمونه پژوهی، احسان طبری رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
تسف، ولادیمیر(1365)، نظام اجتماعی مغول (فئودالیسم خانه بدوشی)، ترجمه شیرین بیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حسنی، سیدقاسم( 1383)، «نسبت هویت ایلی و هویت قومی در ایلات و عشایر ایران»، فصلنامه مطالعات ملی،  سال پنجم، شماره 3، صص 83-102.
دلیرپور، پرویز( 1386)، ریشه­ها و زمینه­های شکل­گیری ساخت دولت مدرن در ایران از آغاز تا رضاشاه، در: رسول افضلی، دولت مدرن در ایران،  قم، دانشگاه مفید.
سریع القلم،  محمود( 1386)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سریع القلم، محمود( 1391)،  اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار،  تهران، فرزان روز، چاپ سوم.
شاکری، خسرو( 1384)، پیشینه های اقتصادی- اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دمکراسی، تهران، اختران .
شعبانی،  رضا( 1388)،  مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران، قومس، چ دهم
شفیعی، حسین( 1387)، تعرض  ساختاری دولت مدرن با نظام ایلی ایران، در: مسعود کوثری( ویراستار) انقلاب اسلامی ، جامعه و دولت،  تهران، کویر.
شمیم،  علی اصغر( 1389)،  ایران دردوره سلطنت قاجار، تهران، بهزاد،  چ2.
شهبازی،  عبدالله( 1369)،  مقدمه ای بر شناخت ایلات و عشایر، تهران، نشرنی.
عالم،  عبدالرحمن(1391)،  بنیادهای علم سیاست،  تهران، نشرنی، چ 21.
عبداللهی،  محمد(1386)، «اسکان عشایر و توسعه حیات اجتماعی آنان»، نامه علوم اجتماعی،  شماره 32. صص 19-54.
فلور، ویلم( 1365)، جستارهایی  از تاریخ  اجتماعی اسران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری،  تهران، توس، ج 2 
فوران، جان(1378)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه، احمد تدین، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاتم، ریچارد(1371)، ناسیونالیسم در ایران،  ترجمه  فرشته سرلک،  تهران، گفتار.
کاتوزیان،  محمدعلی(1380)، تضاد دولت و ملت؛ نظریه تاریخ و سیاست درایران،  ترجمه علیرضا طیب،  تهران، نشر نی.
کاتوزیان، محمدعلی (1390)، ایران، جامعه کوتاه مدت و سه مقاله دیگر، ترجمه عبدالله کوثری،  تهران، نشرنی.
کدی،  نیکی.آر( 1381)، ایران دوره قاجار و برآمدن رضاشاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه،  تهران، ققنوس.
کشوری،  احمد( 1387) گذری بر جامعه عشایری ایران،  قم، انتظار سبز
کیاوند،  عزیز( 1360)، حکومت،  سیاست،  عشایر،  تهران، انتشارات عشایری.
گل محمدی، احمد( 1392)، چیستی، تحول و چشم انداز دولت، تهران، نشرنی.
میزگرد عشایر و هویتی ایرانی( 1383)، مطالعات ملی،  شماره 19، صص204- 246.
نفیسی،  سعید(1383)،  ، تاریخ اجتماعی و سیاسی در دوره معاصر،  تهران، اهورا
نقیب زاده،  احمد( 1379)،  دولت رضاشاه و  نظام ایلی( تاثیر ساختار  دولت مطلقه رضاشاه بر نفوذ قبایل  و  عشاری،  تهران: مرکز اسناد  انقلاب اسلامی.ن: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
نیک خلق،  علی اکبر و  عسگری نوری( 1377)، زمینه جامعه شناسی عشایر ایران،  تهران، چاپخش.
وبر،  ماکس( 1382)، دین،  قدرت ، جامعه، ترجمه احمد تدین،  تهران، هرمس.
وبر، ماکس( 1384)،  اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی و مصطفی عمادزاده،  تهران، سمت
وینسنت، اندرو( 1371)،  نظریه­های دولت، ترجمه حسین بشیریه،  تهران، نشر نی.
Saleh, Alam   (2013),Ethnic Identity and the State in Iran,Palgrave Macmillan.
Tapper, Richard (ed.) ( 1983), The Conflict of Tribe and State in Iran and Afghanistan. London: Croom Helm.