نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در پاسخ به پرسش از ماهیت دولت مدرن در ایران معاصر، پژوهش پیشرو بر آن است که از منظر رهیافت فوکویی و دستگاه مفهومی برآمده از آن به مسئله دولت در ایران معاصر نزدیک شده و از این مسیر به کنکاش در آن بپردازد. میشل فوکو در دوره فکری متاخر خود، حوزه­ی جدید از تحقیق در باب دولت را می‌گشاید که اساس آن تاکید بر عقلانیت‌های سازنده دولت است. محور تحلیل‌های فوکو در باب دولت به «مسئله­ی عقلانیتی» مربوط می‌شود که کردارهای حکومتی و فنون حکمرانی با اتکا به آن طراحی شده و سامان می‌یابند. فرضیه ما در این نوشتار این است که دولت مدرن در ایران با آنکه در طی فرایند نوسازی، با ورود اشکالی از فنون حکمرانی از غرب ساخته ‌شد اما طراحی، سامان‌مندی و مفصل‌بندی آن‌ها تحت‌ حکومت‌داری شبان‌وارگی حاکم در نظام سنت و عقلانیت‌های برجای مانده از اپیستمه‌ی پیشین ایرانی صورت می‌گرفت. به باور این مقاله پایداری «عقلانیت‌های شبان‌وارهِ نظام سنت» و تقویت آنان در ترکیب با عقلانیت‌های  نیم‌بند و ناقصی از عصر جدید ـ عقلانیت‌هایی از جنس «مصلحت دولت» و «پلیس» که تنها در پی تقویت دولت بودند ـ به زایش «شبان­وارگی ابزارمند» و مجهز به فنون و آپارتوس‌های مدرن انجامید. به همین سبب به سامان سیاسی خاصی امکان بروز داد که در این مقاله از آن تحت عنوان «شبان‌وارگی جدید» یاد می‌شود. این دولتِ شبان‌وار به یاری آپاراتوس‌های جدیدی نظیر ارتش، بوروکراسی که در عصر جدید ایجاد شد توفیق بیشتری برای دخالت‌گری و حک کردن قدرت خود بر بدن اجتماع یافت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

“Neo-pastorship”, Critique of Governmental Rationality of Iran’s State

نویسنده [English]

  • Hamid yahyavi

Assistant Professor, Department of Political science, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

چکیده [English]

To address the question of the nature of modern state in the contemporary Iran, the present paper seeks to investigate the issue of state in the contemporary Iran in terms of Foucauldian approach and the conceptual apparatus driven from it. In his late intellectual career, Michael Foucault introduced a new field into the researches on state in which fundamentally the rationalities underpinning / constituting the state are zeroed in on. The present paper hypothesizes that the drawing, organization and articulation of the modern state in Iran were being done by the governmentality of the pastorship prevailing over the tradition system and the rationalities remained out of the episteme belonged to Iranian previous universe, though it was built in the course of modernization process stimulated by Iranians` encounter with some western forms of governance. The present paper maintains that the tenacity of “the pastorship rationalities of the tradition system” and their being strengthened due to combining with some imperfect rationalities driven from modern era – that is, the rationalities oriented to consolidate the state such as “raison d'état” and “police” – lead to the generation of an “instrumental pastorship” equipped with modern technics and apparatus. Thus, it provided grounds for raising a particular political order which the present paper calls “neo-pastorship”. “Neo-pastorship”, thanks to the modern apparatuses, such as the army or the bureaucracy that was developed in the new age, came to more success in interference and carving power on the body of society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neo-Pastorship
  • governmental rationality
  • Iranian State
آبادیان، حسین(1384). «روزنامه کاوه، رهیافتی روشنفکرانه به تجدد و هویت ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، سال ششم، شماره 21
آبراهامیان، یرواند(1377) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی، تهران، نی.
آبراهامیان، یرواند(1385) مقالاتی در جامعه­شناسی تاریخی ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران، شیرازه.
اتابکی، تورج(1385) تجدد آمرانه، ترجمه مهدی حقیقت­خواه، تهران، ققنوس.
آدمیت، فریدون(1340) فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران، سخن.
آدمیت، فریدون(1386)ایدئ‍ول‍وژی‌ ن‍ه‍ض‍ت‌ م‍ش‍روطی‍ت‌ ایران‌، ج دوم مجلس و بحران آزادی، تهران، روشنگران.
اسمارت، بری (1385) میشل فوکو، ترجمه‏ی لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران، اختران.
افلاطون(1367)دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران، خوارزمی.
انتخابی، نادر(1390) ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه، تهران، نگاره آفتاب.
بروجردی، مهرزاد(1382) پیروزی‌ها و رنج‌های نوسازی مستبدانه در ایران، در استفانی کرونین، رضا شاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه  مرتضی ثاقب فر، تهران، نشر جامی.
بشیریه، حسین (1380) موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو.
بهنام، جمشید (1379) برلنی‌ها، تهران، فرزان­روز.
بهنام، جمشید(1375) ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، فرزان­روز.
بیات، کاوه(1371) «اندیشه سیاسی داور و تاسیس دولت مدرن در ایران». فصلنامه گفت‌وگو، شماره 2.
تقی‌زاده، حسن(1372) زندگی طوفانی، خاطرات سید حسن تقی زاده، به کوشش ایرج افشار، تهران، علمی.
جابری، عابد(1384) عقل سیاسی در اسلام، ترجمه‏ی عبد الرضا سواری، تهران، گام نو.
حاتمی، عباس (1386) نظریه‌های دولت مدرن در ایران، در رسول افضلی، دولت مدرن در ایران، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
حسینی­زاده، علی(1386) اسلام سیاسی در ایران، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
دوره روزنامه «کاوه»(1921-1920) ﺗﻬﺮان، ﻣﺨﺰن ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻣﺮﻛﺰی داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
دوره روزنامه مرد امروز (1301-1302)یادداشت های یومیه به قلم علی اکبر داور، ﺗﻬﺮان :ﻣﺨﺰن ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﺔ ﻣﺮﻛﺰی داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
رحمانیان، داریوش(1388) تاریخ تفکر سیاسی در دوره قاجاریه، تهران، پیام  نور.
سایمونز، جان (1390) فوکو و امر سیاسی، ترجمه کاوه حسین‌زاده، تهران، رخداد نو.
شرابی، هشام(1380) پدرسالاری جدید، ترجمه احمد موثقی، تهران، نشر کویر.
طباطبایی، جواد(1384) مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. تبریز، ستوده.
طوسی، خواجه نظام الملک، (1364) سیرالملوک، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
عاقلی، باقر (1369) داور و عدلیه، تهران، انتشارات علمی
غنی نژاد، موسی(1377) تجدد و توسعه­طلبی در ایران، تهران، مرکز.
غنی، سیروس (1378) ایران‌، ب‍رآمدن‌ رض‍اخ‍ان‌ ب‍ر‌اف‍تادن‌ ق‍اجار و ن‍قش‌ ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی­ها، ت‍رج‍مه‌ ح‍س‍ن‌ ک‍ام‍ش‍اد تهران، نیلوفر
فوکو، میشل (1377) سیاست و عقل، در عزت‌الله فولادوند،  خرد در سیاست،  تهران، طرح نو.
فوکو، میشل (1389) تئاتر فلسفی، ترجمه‏ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی.
فوکو، میشل(1390) تولد زیست سیاست، ترجمه رضا نجف زاده، تهران، نشر نی.
فیرحی، داود(1378) قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران، نی.
فیرحی، داود(1391) فقه و سیاست در ایران معاصر، جلد اول، تهران، نی.
قیصری، علی(1389) روشفکران ایران در قرن بیستم، تهران، هرمس.
کاتوزیان، همایون (1372) نظام پهلوی در ایران، در خوان لینز و هوشنگ شهابی، نظام‌های سلطانی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، شیرازه.
کاتوزیان، همایون(1372) اق‍ت‍ص‍اد س‍ی‍اس‍ی‌ ایران‌، از م‍ش‍روطی‍ت‌ تا پ‍ایان‌ س‍ل‍س‍ل‍ه‌ پ‍ه‍لوی‌، ترج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍درض‍ا ن‍ف‍ی‍س‍ی‌ و ک‍ام‍ب‍ی‍ز ع‍زی‍زی،. تهران، مرکز.
کدی، نیکی(1381) ایران در دوران قاجار و بر آمدن رضا شاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران، ققنوس.
لِمکه، توماس (1392) نقدی بر خرد سیاسی، بررسی تحلیل فوکو از طرز تفکر دولت مدرن، ترجمه یونس نوربخش، محبوبه شمشادیان، تهران، دانشگاه امام صادق.
مختاری، محمد(1377) تمرین مدارا، بیست مقاله در بازخوانی فرهنگ و ... . تهران، دریچه.
مشایخی، عادل (1935) تبارشناسی خاکستری استتاملاتی درباره‌ی روش فوکو، تهران، ناهید.
مؤذن‌پور، اسماعیل(1383) نقد و بررسی ناسیونالیسم تجددخواه در عصر رضاشاه. تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
میلانی، عباس(1382) تجدد و تجددستیزی، تهران، اختران.
میلر، پیتر (1382) سوژه، استیلا و قدرت، ترجمه‏ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی.
نجم رازی (1374) مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هیندس، باری (1380) گ‍ف‍ت‍اره‍ای‌ ق‍درت‌ از ه‍اب‍ر ت‍ا فوکو، ترجمه‏ی مصطفی یونسی، تهران، شیرازه.
یحیوی، حمید (1394) «کالبدشناسی فوکویی دولت»، فصلنامه دولت پژوهی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه، شماره 3.
Dean, Mitchell (1999) Governmentality: power and rule in modern society. Landon: Sage       publications.
Foucault, Michel (2007) Security, Territory, Population. Translated from the French by            Graham Burchell. MacMillan: Palgrave
Gordon, Colin. (1991)Governmental Rationality: An Introduction. InG. Burchell, C.               Gordon & P. Miller (Eds.), The Foucault Effect: Studies in Governmentality Chicago:         The University of Chicago Press.
Rose, Nikolas; Peter Miller (1992) Political Power beyond the State: Problematics of               Government. The British Journal of Sociology, Vol. 43, No. 2. (Jun., 1992), pp. 173-205.