نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانش آموخته دکتری مدرسی انقلاب اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

تأسیس حکومت اسلامی در عصر غیبت از جمله مباحث مبنایی و بنیادین فقه سیاسی می‌باشد که میرزای نائینی و شهید صدر به دنبال تبیین مبانی مشروعیت حکومت اسلامی در عصر غیبت به ترسیم ماهیت و شکل خاصی از حکومت اسلامی در قالب دولت شورایی رسیده‌اند. این مقاله با روش پژوهش مقایسه‌ای به‌گونه گردآوری کتابخانه‌ای داده‌ها به تحلیل و بررسی اندیشه و اسناد جمع‌آوری شده از آثار میرزای نائینی و شهید صدر پرداخته است و در فهم اندیشه سیاسی این دو متفکر اسلامی از ایده نظری هرمنوتیک اسکینر الگوبرداری کرده است. یافته‌هایتحقیقبر چند نکته تاکید دارد؛ بر خلاف تصور اولیه و مشهور از یکسان‌انگاری دولت شورایی در اندیشه نائینی و صدر، این دو نظریه از همدیگر متفاوت می‌باشند. در هندسه معرفت سیاسی میرزای نائینی، حاکمیت حقی الهی است و تعلق به مردم ندارد بلکه شورویت حق مردم است که بر اساس اصل شورا، مردم حق شور با حاکم را دارا می‌شوند اما در اندیشه شهید صدر حاکمیت حق مردم است لذا شورا اصلی است برای تحقق‌آفرینی حق حاکمیت همگانی مردم. تفاوت ماهوی دولت شورایی موجب شکل‌گیری کارویژه‌ای متفاوت برای اصل شورا در فقه امامیه می‌گردد و سبب ظهور رویکردی جدید در بررسی امر سیاسی از منظر  فقه سیاسی امامیه می‌شود. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Nature of the State Council and its Specialty, in the Political Knowledge of Martyr Sadr and Mirza Na'ini

نویسندگان [English]

  • Abdolmottalleb Abdollah 1
  • Majid Beigi 2

1 Associate Professor, Department of Theology, Allameh Tabataba’I University, Tehran, Iran

2 PhD of Islamic Revolution, Allameh Tabataba’I University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The establishment of the Islamic State in the Age of Absence is one of the fundamental issues of political jurisprudence. This article compares and analyzes the collected ideas and documents collected from the works of Mirza Naeini and Shahid Sadr with a comparative research method such as collecting library data and imitating Skeiner's hermeneutic theoretical idea in understanding the political thought of these two Islamic thinkers. The research findings emphasize several points; Contrary to popular belief in the similarity of the council government in Naini and Sadr's thought, the two theories are different. In the geometry of Mirza Naeini's political knowledge, sovereignty is a divine right and does not belong to the people, but the council is the people's right. According to the principle of the council, the people have the right to consult with the ruler, but in the opinion of Martyr Sadr, the sovereignty is the people's right, and consulting is a right of public to stablish the sovereignty of the people. The essential difference of the council government leads to the formation of different functions for the principle of the council in Imami jurisprudence and causes the emergence of a new approach in examining the political matter from the perspective of Imami political jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Consultative state
  • Restriction of the Kingdom
  • General Caliphate of Man
  • Mirza Naeini
  • Martyr Sadr

الف) فارسی

آشوری، داریوش، (1391)، دانشنامه سیاسی، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات مروارید.
اسکینر، کونتینی، (1375)، ماکیاولی، ترجمه عزّت الله فولادوند، تهران: طرح نو.
جعفریان، رسول، (1379)، صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست، جلد 3، چاپ اول، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جمشیدی، محمد‌ حسین، (1377)، اندیشه‌ سیاسی‌ شهید رابع امام سید محمد باقر صدر، چاپ اول، تهران: دفتر‌ مطالعات‌ سیاسی و بین‌المللی.
دورکیم، امیل، (1373)، قواعد روش جامعه‌شناسی، مترجم علیمحمد کاردان، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
رجب زاده، احمد، (1376)، جامعه‌شناسی توسعه بررسی مقایسه‌ای تاریخی ایران و ژاپن، معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ریگین، چارلز، (1388)، روش تطبیقی فراسوی راهبردهای کمی و کیفی، ترجمه محمد فاضلی، تهران: نشر اگه.
طالبان محمدرضا، (1388)، روش‌شناسی مطالعات انقلاب با تاکید بر انقلاب اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
فیرحی، داود، (1395)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، چاپ سیزدهم،تهران: انتشارات سمت.
کفایی خراسانی، عبدالرضا، (1390)، زندگینامه، کنگره آخوند خراسانى، جلد 1، چاپ اول قم: دبیرخانه علمى کنگره.
لمبتون، آن. کی. اس، (1385)، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه محمد مهدی فقیهی، تهران: شفیعی.
مجیدی، محمدرضا، (1389)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: نشر معار.
هیوود، اندرو، (1392)، سیاست، چاپ سوم، تهران: نشر نی.

 ب) عربی

ابن ابى جمهور احسایی، محمد بن على، (1410)، الأقطاب الفقهیة على مذهب الإمامیة، در یک جلد، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى (ره).
ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، محمد بن على، (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ دوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، چاپ سوم، قم: موسسه آل البیت.  
اربلى على بن عیسى، (1381ق)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، چاپ اول، تبریز: مکتبه بنی‌هاشمی.
بروجردى، آقا حسین طباطبایى، (1416 ه‍ ق الف)، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، مقرر آیه الله شیخ حسین منتظری، قم: دفتر حضرت آیة الله.
حر عاملى، محمد بن حسن، (1409 ق)، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم: موسسه آل البیت.
حکیم، سید محمد باقر، (1408)، النظریة السیاسیة عند‌ الشهید‌ صـدر، تهران: دفتر آیت ا... محمد باقر حکیم.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت - دمشق، الدار الشامیه.
شیخ طوسى، محمد بن الحسن، (1411ق)،الغیبة (للطوسی)، کتاب الغیبة للحجة، چاپ اول، قم: موسسه معارف اسلامی.
شیخ طوسى، محمد بن الحسن، (1407 ق)، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صدر سید محمد باقر، (1423ه. الف)، الفتاوى الواضحة(موسوعة الشهید الصدر ج‏16)، 1جلد، چاپ الأولى، قم: مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
صدر، سید محمد باقر، (1423ه.ب) ومضات(موسوعة الشهید الصدر ج‏17)، 1جلد، چاپ الأولى، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
صدر، سید محمدباقر، (1421ه. الف)، المدرسة القرآنیّة(موسوعة الشهید الصدر ج‏19)، چاپ الأولى، قم: 1جلد، مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
صدر، سید محمد باقر، (1421ه. ب)، الإسلام یقود الحیاة(موسوعة الشهید الصدر ج‏5)، چاپ الأولى، قم: 1جلد، مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
طبرسى امین الإسلام، فضل بن حسن، (1417 ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى (ط - الحدیثة)، چاپ اول، قم: الدارالکتب الاسلامیه.
طبرسى، احمد بن على، (1403 ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، چاپ اول، مشهد: نشر مرتضی.
طریحی، فخر الدین بن محمد، (1375)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله، (1409 ق)، الخرائج و الجرائح، چاپ اول، قم: موسسه امام مهدی.
کلینى، محمد بن یعقوب، (1407 ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: الدارالکتب الاسلامیه.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، (1403 ق)، بحار الأنوار (ط - بیروت)، چاپ دوم، بیروت: موسسه الطبع و النشر.
نائینى، میرزا محمد حسین غروى، (1413 ه‍ ق)، المکاسب و البیع (للمیرزا النائینی)، 2 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. اول،
نائینى، میرزا محمد حسین غروى، (1424 ه‍ ق)، تنبیه الأمة و تنزیه الملة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم. اول،
نعمانی، الشیخ محمّدرضا، (1424 ه‍ ق)، شهید الأمة و شاهدها، ج‏1، چاپ الأولى، قم: مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.

مقاله‌‌ها

جمشیدی، محمدحسین، (1387)، «مفهوم و چیستی حکومت در اندیشه سیاسی شهید صدر (ره)»، مجله سیاست، شماره 7.
جیمز، تولی و غلامرضا بهروزلک، )1383)، «روش‌شناسی اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسی»،فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28.
شب زنده دار، (1390)، «گفتگوی با موضوع نگاهی به مکاتب اجتهادی نجف و قم»، مجله فقه، شماره 67 .
محقق داماد، سید مصطفی، (1388)، «تحولات اجتهاد شیعی، سیر تاریخی، حوزه‌ها و شیوه‌ها»، تحقیقات حقوقی، بهار و تابستان، شماره 49.
نوری همدانی، (1373)، «روش اجتهادی فقهاء»، مجله نقد و نظر، زمستان، شماره 1.