شایان کرمی
چکیده
این مقاله قصد دارد ضمن تحلیل پیامدهای توزیع منابع طبیعی (زمین و آب) در ساختار سیاسی و اجتماعی، نظریه رانتداری را بهمثابه رهیافتی بدیل برای تبیین پارهای از رخدادهای تاریخی و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران ارائه کند. مسئله اصلی مقاله تبیین پیامدهای توزیع اصل منابع طبیعی در ایران دورۀ قاجاریه است. دادهها از آرشیو اسناد ملی و سایر ...
بیشتر
این مقاله قصد دارد ضمن تحلیل پیامدهای توزیع منابع طبیعی (زمین و آب) در ساختار سیاسی و اجتماعی، نظریه رانتداری را بهمثابه رهیافتی بدیل برای تبیین پارهای از رخدادهای تاریخی و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران ارائه کند. مسئله اصلی مقاله تبیین پیامدهای توزیع اصل منابع طبیعی در ایران دورۀ قاجاریه است. دادهها از آرشیو اسناد ملی و سایر منابع کتابخانهای گردآوری و به روش تاریخی تحلیل رانت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتهها نشان میدهد در تاریخ اقتصادی ایران دولت بهعنوان بزرگترین توزیع کننده منابع طبیعی (زمین و آب) در طرف عرضه و جامعه (سرمایه و کار) بهعنوان بزرگترین مصرف کننده در طرف تقاضا قرار میگیرد. ساختار نهادهای سیاسی و اجتماعی بر اساس الگوی اجرای عدالت اجتماعی در توزیع منابع طبیعی بهشکل انحصاری قوام مییابد. این الگو از عوامل اصلی ایجاد رانت و تثبیت نهاد رانتداری در دولت بوده است. در دورۀ قاجاریه تیول، تسعیر، تفاوت عمل و حقوق و مواجب شاهزادگان مهمترین کانالهای توزیع رانت، منشعب از نهاد رانتداری دولتی بودند. این کانالها پس از انقلاب مشروطه با اقدام قاطعانه مجلس اول مسدود شدند. نهاد رانتداری دولتی از عوامل اصلی ناکارآمدی نظام مالیاتگیری، کاهش مستمر درآمد دولت و شیوع رشوه و فساد بود. هدف نهایی توزیع رانت معافیت از پرداخت مالیات بود. از دیگر پیامدهای مهم رانتداری میتوان به واگذاری امتیازات بزرگ اقتصادی و وقوع انقلاب مشروطه اشاره کرد.