Document Type : Research Paper
Author
Assistant Professor, Department of Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
Abstract
The main objective of this article is to describe and analyze the mechanism of establishment of the Iranian States between the Seljuks' formation and the Qajar dynasty's end. The article is based on a critique of the two theories of Oriental Despotism and Orthodox Marxism; It seeks to provide a different perspective to explain the process of establishing the state in Iran by using Ibn Khaldoun's discussions about the conflict between primitive and Civilized communities. Based on this, the article believes that the pattern of state establishment in traditional Iran will be understood when this process is placed in the context of the fundamental conflict of Iranian history between tribal groups and sedentary communities. With such a basis, the article's point of view is that the model of the establishment of the traditional state should be analyzed in terms of the centrality of tribes as state-building actors. The findings of the article show that among the multitude of tribes inside and outside the Iranian plateau, some tribes, due to the emergence of charismatic leaders among them, succeeded in overcoming the division inherent in tribal life and forming a coalition that was the product of a "great Asabiyyah". Conquering through force and compromising through the promise of sharing in the spoils were two central factors in the joining of the tribes to this coalition. Charismatic leaders took the great Asabiyyah in the tribal alliance beyond the limited attitude of scattered looting and turned it towards conquering different regions. This process established the initial and unstable form of the tribal state, one that becomes an imperial state in its next evolution.
Keywords
الف) فارسی و عربی
آقسرایی، کریم (1362)، مسامره الاخبار و مسایر الاخیار. تصحیح. عثمان توران. تهران: اساطیر
آلتهایم، فرانتس (1393)، ساسانیان و هون‌ها. ترجمه هوشنگ صادقی. تهران: فرزان روز
ابن‌اثیر، عزالدین (1383)، تاریخ کامل. ج12. ترجمه حمید رضا آژیر. تهران: اساطیر
ابن بلخی (1374)، فارسنامه. تحشیه منصور رستگار فسایی. شیراز. بنیاد فارس‌شناسی
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمه. ج1. ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1383)، العبر. ج4. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
ابن‌خلدون. عبدالرحمن (2004)، رحلة ابن‌خلدون. تحقیق محمد بن تاویت الطّنجی. بیروت. دارالکتب العلمیه
ابن‌عربشاه(2536)، زندگانی شگفت‌آور تیمور. ترجمه محمد علی نجاتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
استار، استیون فردریک (1398)، روشنگری در محاق. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز
استرآبادی، میرزا مهدی خان (1341)، جهانگشای نادری. به اهتمام سید عبدالله انوار. تهران: انجمن آثار ملی
اشپولر، برتولد (1377)، ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه عبدالجواد فلاطوری. تهران: علمی و فرهنگی
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1340)، المسالک و الممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا (1370)، اکسیر التواریخ. به اهتمام جمشید کیان‌فر. تهران: ویسمن
اوین، اوژن(1362)، ایران امروز (1906-1907). ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: زوار
بارتولد، ولادیمیر (1352)، ترکستان‌نامه. ج1. ترجمه کریم کشاورز. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران
بارتولد، ولادیمیر(1372)، تذکره جغرافیای تاریخی ایران. ترجمه حمزه سردادور. تهران: توس
بارنز، الکس(1366)، سفرنامه بارنز. ترجمه حسن سلطانی‌فر. مشهد. آستان قدس رضوی.
برتشنایدر، امیلی (1381)، ایران و ماورالنهر در نوشته‌های چینی و مغولی سده‌های میانه. ترجمه هاشم رجب‌زاده. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
برگر، پیتر (1393)، دعوت به جامعه‌شناسی. ترجمه رضا فاضل. تهران: ثالث.
بلعمی، ابوعلی (1353)، تاریخ بلعمی. جلد 2. به تصحیح ملک‌الشعرا بهار. تهران: زوار
بیانی، شیرین (1352)، هشت مقاله در تاریخ ایران. تهران: توس
بیهقی، ابوالفضل (1387)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: هرمس
پاتینجر، هنری (1348)، سفرنامه بلوچستان و قسمتی از ایران، ترجمه شاهپور گودرزی، تهران: دهخدا
پاولویچ، م و دیگران (1357)، سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران، ترجمه م هوشیار، تهران:کتابهای جیبی
پلانهول، ژاویه (1390)، مبانی جغرافیایی تاریخ اسلام، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام
تاپر، ریچارد (1384)، تاریخ سیاسی و اجتماعی شاهسون‌های مغان،ترجمه حسن اسدی، تهران: اختران
تتوی، قاضی احمد و قزوینی، آصف خان (1378)، تاریخ الفی، به تصحیح علی آل داود، تهران: فکرروز
توینبی، آرنولد (1362)، تاریخ تمدن: تحلیلی از تاریخ جهان از آغاز تا عصر حاضر، ترجمه یعقوب آژند،تهران: مولی
جامی، محمود الحسینی (2001)، تاریخ احمدشاهی ،تعلیقات سرور همایون، پیشاور، کتابخانه دهکی نعلبندی
حافظ ابرو (1372)، زبده التواریخ، جلد1، تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، تهران: نی
حورانی، آلبرت (1384)، تاریخ مردمان عرب، ترجمه فرید جواهر کلام، تهران: امیرکبیر
خواندمیر، محمد بن غیاث‌الدین (1380)، حبیب‌السیر فی اخبار افرادالبشر، جلد 4، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام
دلاواله، پیترو(1370)، سفرنامه پیترو دلا واله، ترجمه شجاع الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی
راولینسون، هنری(1362)، سفرنامه راولینسون، ترجمه سکندر امان‌اللهی بهاروند، تهران: آگاه
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1385)، راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح محمد اقبال، تهران: اساطیر
روزبهان خنجی، فضل‌الله (2535)، مهمان‌نامه بخارا، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
روملو، حسن بیگ (1357)، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
رویمر، هانس روبرت (1379)، تیمور در ایران، در تاریخ ایران(دوره تیموریان)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: جامی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367)، تاریخ مردم ایران (کشمکش با قدرتها)، تهران ، امیرکبیر
شیرازی ، شرف‌الدین (1346)، تحریر تاریخ وصاف، به قلم عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
شیل، لیدی مری (1368)، سفرنامه لیدی شیل،ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو
طباطبائی، سید جواد (1391)، ابن‌خلدون و علوم اجتماعی،تهران: ثالث،
طبری، محمد بن جریر (1375)، تاریخ الرسل و الملوک، جلد 5، ترجمه ابولقاسم پاینده، تهران: اساطیر
طوسی، خواجه نظام‌الملک (1344)، سیاست نامه، تصحیح محمد قزوینی و مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران: زوار.
ظهیری نیشابوری، ظهیرالدین (1332)، سلجوقنامه، تصحیح میرزا ابراهیم افشار و محمدرمضانی ،تهران: کلاله خاور.
عروی، عبدالله (1400)، مفهوم تاریخ؛ واژه‌ها و روش‌ها. ترجمه سید محمد آل‌مهدی. تهران: اختران
عظیمی، صادق(1382)، فرهنگ بیست هزار مثل، حکمت و اصطلاح، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ گیل.
فرای، ریچادر (1348)، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،
فرای، ریچارد (1363)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه هاشم رجب‌زاده، تهران: سروش.
فرای، ریچارد (1386)، میراث باستانی ایران،ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
فلاندن، اوژن (2536)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
فلور، ویلم، برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان (روایت شاهدان هلندی)، ترجمه ابولقاسم سری، تهران: توس
الفنستون، مونت استوارت(1376)، افغانان، جای، فرهنگ، نژاد ( گزارش سلطنت کابل)، ترجمه محمد اّصف فکرت، مشهد: اّستان قدس رضوی.
فوران، جان(1380)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
فیشل، والتر (1330)، ابن خلدون و تیمورلنگ، ترجمه سعید نفیسی و نوشین‌دخت نفیسی، تهران: زوار.
قزوینی، یحیی بن عبدالطیف (1363)، لب‌التواریخ، تهران: انتشارات بنیاد و گویا.
قطران تبریزی (1362) دیوان حکیم قطران تبریزی، تصحیح محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.
کاظمی، حجت (1399). نظریۀ استبداد شرقی و ماهیت دولت و جامعه در ایران پیشامدرن. فصلنامه پژوهش سیاست نظری. شماره 28 .دوره 15. پاییز – زمستان.
کاظمی، حجت (1400). تاریخ‌نگاری مارکسیستی و ماهیت جامعه و دولت در ایران سنتی. دوره 51، شماره 4 - شماره پیاپی 4. اسفند.
کدی، نیکی (1369)، ریشه‌های انقلاب ایران. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: قلم.
کویاجی، جهانگیرکوورجی (1371)، پژوهش‌هایی در شاهنامه،گزارش جلیل دوستخواه، تهران: زنده‌رود.
گردیزی، ابوسعید (1327)، تاریخ گردیزی یا زین‌الاخبار، تهران: بی‌نا.
لاپیدوس، ایرام (1376)، تاریخ جوامع اسلامی،ج1، ترجمه علی بختیاری‌زاده، تهران: اطلاعات.
لایارد، اوستن هنری (1367)، سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمه مهراب امیری، تهران: وحید.
لمبتون، آن (1362)، تاریخ ایلات ایران، ترجمه علی تبریزی، در: ایلات و عشایر (مجموعه مقالات)، تهران: آگاه،
لمبتون، آن (1372)، تداوم و تحول در سده‌های میانه، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نی.
لمیتون، آن (1362)، مالک و زارع در ایران،ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
لوئیس، برنارد (1396)، خاورمیانه: دو هزار سال تاریخ از مسیحیت تا امروز، ترجمه حسن کامشاد، تهران: نی.
مبارکشاه ، فخرالدین (1927)، تاریخ فخرالدین مبارکشاه، تصحیح ادوارد دنیسون روس، لندن، بی‌نا.
محمدی ملایری، محمد (1375)، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد 1، بخش اول (دل ایرانشهر)، تهران: توس.
مسکوب، شاهرخ (1371)، ایران در آسیا: اشاره‌ای به جغرافیای تاریخ ایران، در چند گفتار در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات چشم و چراغ.
مسکوب، شاهرخ (1384)، ارمغان مور(جستاری در شاهنامه)، تهران: نشرنی.
مشیزی (بردسیری)، میرمحمد سعید (1369) تذکره صفویه کرمان، تحشیه محمد ابراهیم باستانی پاریزی،تهران: علم.
منجم یزدی، کمال (1397)، زبده التواریخ، تصحیح غلامرضا مهدوی راونجی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
منهاج سراج، قاضی(1342)، طبقات ناصری، جلد1، به کوشش عبدالحی حبیبی قندهاری، کابل، پوهنی مطبعه.
مولف ناشناخته (1361)، تاریخ قزلباشان، به اهتمام میرهاشم محدث، تهران: بهنام.
مولف ناشناخته (1381)، تاریخ سیستان، تصحیح ملک‌الشعرا بهار، تهران: معین.
مولف ناشناخته(1382)، تاریخ سری مغولان، ترجمه شیرین بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
ناصرخسرو (1357) دیوان اشعار،جلد 1، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ‌گیل.
نامی اصفهانی، محمد صادق(1363)، تاریخ گیتی گشا در تاریخ زندیه،با مقدمه سعید نفیسی، تهران: اقبال.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1346)، چهارمقاله، تصحیح محمد قزوینی و محمد معین، تهران: ابن سینا.
هامفریز، استیفن(1396)، چارچوبی برای پژوهش در تاریخ اسلام،ترجمه جواد مرشدلو،تهران:پژوهشکده تاریخ اسلام.
هدایت، رضاقلی (1385)، سفارت نامه خوارزم، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1373)، جامع‌التواریخ، جلد2، تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز.
وامبری، آرمینیوس (1372)، زندگی و سفرهای وامبری، ترجمه محمد حسن آریا، تهران: علمی و فرهنگی.
وبر، ماکس (1387)، دین، قدرت و جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران: هرمس.
یزدی، شرف‌الدین علی (1887)، ظفرنامه، جلد1، تصحیح مولوی محمد الهداد، کلکته، بپتیست مشن پریس
یعقوبی، احمد بن اسحاق (250). البلدان. ترجمه محمد ابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
ب) انگلیسی
Alatas, Syed Farid (2014) Applying Ibn Khaldūn: The Recovery of a Lost Tradition in Sociology. Routledge
Anthony, David W. (2007) The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press
Bulliet, Richard (1972) The Patricians of Nishapur: a Study in Medieval Islamic History. Harvard University Press
Eisenstat, Shmuel N. (2007)، Public Spheres and Political Dynamics in Historical and Modern Muslim Societies.in: Johann P. Arnason, Armando Salvatore, Georg Stauth(Eds) Islam in Process—Historical and Civilizational Perspectives: Yearbook of the Sociology of Islam,Volume 7. Transcript Verlag
Gellner, Ernest (1994), Foreword.in: Anatoly M Khazanov, Nomads and the outside world. University of Wisconsin Press.
Hodgson, Marshall G. (1977), The Venture of Islam, Volume 2: The Expansion of Islam in the Middle Periods.The University of Chicago Press
Irwin, Robert (2018). Ibn Khaldun : an intellectual biography. Princeton University Press
Jagchid, Sechin and Symons, Van Jay (1989), Peace, War and Trade along the Great Wall.Bloomington,
Khazanov, Anatoly M. (1994), Nomads and the outside world.University of Wisconsin Press
Minorsky, Vladimir (1964) Iranica: Twenty Articles. Tehran. University of Tehran
Spicard, James V. (2001), Tribes and Cities: Towards an Islamic Sociology of Religion. Social Compass. Vol 48, Issue 1
Tilly, Charles (2007) Three Visions of History and Theory. History and Theory,Vol. 46, No. 2 (May)
Tucker, Ernest S. (2006), Nadir Shah's Quest for Legitimacy in Post-Safavid Iran. University Press of Florida
Turchin, Peter (2007) War and Peace and War: The Rise and Fall of Empires. Plume
Turchin, Peter (2009) A theory for formation of large empires. Journal of Global History , Volume 4 , Issue 2 , July
Woods, John E. (1999), The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press.
)