نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارعلوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خلیج فارس بسیاری از ویژه­گی­های یک منطقه را داراست. با این وجود نه‌تنها میزان همکاری کشورهای واقع در آن محدود و همگرایی میان آن­ها رشد نایافته باقی مانده؛ بلکه تنها در چهار دهه‌ی­ گذشته در آن چهار جنگ خانمان­سوز، بحران­های عمیق و اختلافات حاد منطقه­ای روی داده است. منشا بحران­ها و تعارض­های موجود در منطقه خلیج فارس در سطوح متفاوتی قابل بررسی و شناخت ­هستند. یکی از این سطوح، چالش­های داخلی یا ملّی و از مهم­ترین آن‏ها چالش دولت ـ ملّت‌سازی در میان کشورهای این منطقه است. ساختارهای ایلی، قبیله­ای و قومی قدرتمند مهم­ترین مانع شکل‌گیری ملّت و برپایی و نفوذ نهادهای دولت جدید در این جوامع بوده­اند. دولت ـ ملّت‌سازی و برقراری و پذیرش حاکمیت ملّیِ شهروندان برابر و هم‌شان در یک واحد جغرافیایی فرآیندی است که در سطح یک کشور روی می­دهد؛ اما پیامدهای آن مرزهای ملی را درنوردیده، روابط کشورها را به‌ویژه با همسایگان و واحدهای سیاسی موجود در یک منطقه تحت تاثیر قرار می­دهد. از این‌رو نمونه­های موفق همگرایی منطقه­ای در مناطقی روی داده­اند که دولت­های ملّی، مدرن و ملت به‌مثابه اجتماع شهروندان در آن­ها تشکیل و تکامل یافته­اند. بنابراین شهروندی از مولفه­های اساسی در روند ملت‌سازی و پذیرش این حق متضمن برقراری سه نوع حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است. در این مقاله به تاثیر فرآیند ناتمام دولت ـ ملّت‌سازی بر همگرایی منطقه­ای در خلیج فارس پرداخته شده و نشان داده می­شود گسترش همکاری و رشد همگرایی در این منطقه نیازمند تکامل فرآیند دولت ـ ملّت‌سازی در همه کشورهای منطقه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Incomplete Process of Nation - state Building and Growth Retardation of Regional Integration in the Persian Gulf

نویسنده [English]

  • Vahid Sinaee

Associate Professor, Department of Political Sciences, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Purpose:  The aim of the present paper is understanding the obstacles and causes of the low level of the cooperation and integration among Persian Gulf countries. Persian Gulf is one of the most important geopolitical subsystems in the world. The countries that  are located in this region have many indicators for integration. However, disintegration dominates the political relationships. As a result of this situation, conflicts, dark ties, deep crisis, and four wars have occurred only in the last four decades in this region.
Methodology: The origin of the challenges and conflicts in the Persian Gulf region could be studied at different levels, one of them is internal or national challenges and the most important of them is challenges of the nation-state building among countries in this region. In this paper, with the linkage between political and historical sociology and regional studies, the incomplete process of nation-state building and its influences upon regional integration and security in Persian Gulf have been reviewed.
Findings: This article studies the impact of the unfinished process of nation-state building on the growth retardation of the integration in the Persian Gulf region. Tribal and ethnic structures have been powerful obstacles to influence the new ideology, formation of the nation and the establishment of the institutions of the new state in these communities. The incomplete nation-state building process is rooted in the internal structure of these communities but their effects and implications are seen at the national, regional and International level. Cooperation and integration in this region needs the acceptance of civil, political and social citizenship right and the growth of nation-state building and formation of the national state.
Originality/Value: With regards to the importance of regional and political studies about Persian Gulf, this article is taken account as a new step and insight for emphasis upon internal factors for understanding the growth retardation of integration in the Persian Gulf. From this view, for finding the causes of disintegration and understanding the roots of conflict and war in this region, we should refer to the sociopolitical factors of state and society in Persian Gulf countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Gulf
  • Nation-state building
  • Nationalism
  • Dynastic state
  • National integration
  • Regional integration
-       اسپنسر، م؛ بَچر، ج. (1387). «توسعه»، در: آلکساندر ماتیل، دایره المعارف ناسیونالیسم (سه جلد)، ترجمه کامران فانی، محبوبه مهاجر، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه. جلد اول.
-       اپللو، والترسی؛ روستو، استفان جی. (1389). ملت ـ دولت و نظام جهانی، ترجمه پرویز دلیرپور، تهران: انتشارات کویر.
-       اشپکلر. م. (1387). «تاریخ اقتصادی ناسیونالیسم»، ترجمه منوچهر بیگدلی خمسه، در: آلکساندر ماتیل. دایره­المعارف ناسیونالیسم (سه جلد)، ترجمه کامران فانی، محبویه مهاجر، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه. جلداول.
-       امامی، م. ع. (1380). عوامل تاثیرگذار داخلی در خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       بدیع، ب. (1376). توسعه سیاسی، ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: نشر قومس.
-       بدیع، برتران؛ بیرن بوم، پی یر. (1387). جامعه‌شناسی دولت، ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: قومس.
-       برنز، ت؛ کمالی، م. (1388). «عراق: یک، دو یا سه دولت یا تداوم جنگ»، در: پیپا نوریس، نیکی کدی. جامعه‌شناسی شکاف‌های اجتماعی (بررسی‌های موردی)، ترجمه پرویز دلیرپور و علیرضا سمیعی اصفهانی. تهران: انتشارات کویر.
-       برنل، پیتر؛ راندال، ویکی. (1387). مسائل جهان سوم، ترجمه احمد ساعی و سعید میرترابی، تهران: نشر قومس.
-       بشیریه، حسین. (1386). آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر.
-       بوزان، ب. (1379). «امنیت ملی، دولت‌های مدرن و پست مدرن»، در: گفتمان امنیت ملی، کتاب اول.
-       بول، ه. (1385). «نقش مثبت دولت در امور دنیا»، در: آندرو لینک لیتر (ویراستار)، مفاهیم اساسی در روابط بین‌الملل: نظریه هنجارگذار و آینده نظم جهانی، ترجمه لی‌لا سازگار، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       پوجی، جیان فرانکو. (1338). «نظریه‌های تشکیل دولت»، در: راهنمای جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه قدیر نصری و محمدعلی قاسمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-       دوئرتی، ج؛ فالتزگراف، ر. (1372). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل (دو جلد)، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: نشر قومس، جلد دوم .
-       رنگر، ان. جی. (1382). روابط بین‌الملل، نظریه سیاسی و مساله نظم جهانی، ترجمه لی‌لا سازگار، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       جعفری ولدانی، ا. (1371). کانون­های بحران در خلیج فارس، تهران: انتشارات کیهان.
-       حاتمی، عباس. (1390). «نظریه‌های مختلف دولت‌سازی؛ به‌سوی چارچوب‌بندی نظری»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال ششم، شماره 3.
-       سیف‌زاده، ح؛ روشندل، ج. (1379). تعارضات ساختاری در منطقه خلیج فارس (داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی)، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
-       فرانکل، ج. (1382). روابط بین‌الملل در جهان متغییر، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       فریش، ه. (1387). «خاورمیانه»، ترجمه هرمز همایون پور، در: آلکساندر ماتیل، دایره‌المعارف ناسیونالیسم (سه جلد)، ترجمه کامران فانی؛ محبوبه مهاجر، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، جلد اول.
-       قاضی‌زاده، ش؛ طالبی فر، ع. (1388). سازمان همگرایی شانگهای، همگرایی نوین منطقه‌ای، تهران: لقاءالنور.
-       قوام، ع؛ زرگر، ا. (1389). دولت‌سازی، ملت‌سازی و نظریه روابط بین‌الملل، تهران: آثار نفیس.
-       کول، ف. (1387). «باستان‌شناسی و ناسیونالیسم»، ترجمه منوچهر بیگدلی خمسه، در: آلکساندر ماتیل. دایره‌المعارف ناسیونالیسم (سه جلد)، ترجمه کامران فانی، محبوبه مهاجر، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، جلد اول.
-       کدی، ن.آر. (1388). «مذهب، اقلیت قومی و دولت در ایران»، در: پیپا نوریس، نیکی کدی، جامعه‌شناسی شکاف‌های اجتماعی (بررسی‌های موردی)، ترجمه پرویز دلیرپور و علیرضا سمیعی اصفهانی، تهران: انتشارات کویر.
-       کلایو اسمیت، ب. (1389). فهم سیاست جهان سوم: نظریه‌های توسعه و دگرگونی سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی و محمد سعید قائنی نجفی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       گرگورسونی، ر. (1387). «تاریخ»، ترجمه حسین کمالی، در: آلکساندر ماتیل، دایره‌المعارف ناسیونالیسم (سه جلد)، ترجمه کامران فانی و محبوبه مهاجر، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، جلد اول.
-       گیبرنا، م. (1378). مکاتب ناسیونالیسم: ناسیونالیسم و دولت ـ ملت در قرن بیستم، ترجمه امیر مسعود اجتهادی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       مار، ف. (1380). تاریخ نوین عراق، ترجمه محمد عباسپور، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
-       مهدوی ع. ه. (1380). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی1357-1300، تهران: نشر پیکان.
-       مجتهدزاده، پ. (1372). کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، ترجمه و تنظیم حمیدرضا ملک‌محمدی نوری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       نخله، ا. آ. (1359). روابط آمریکا و اعراب در خلیج فارس، ترجمه کارو، تهران: انتشارات سروش.
-       وینسنت، ا. (1376). نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
-       هابرماس، ی. (1385). «دولت ملت اروپایی: درباره پیشینه و آینده حاکمیت و شهروندی»، در: آندرو لینک لیتر (ویراستار)، مفاهیم اساسی در روابط بین‌الملل: نظریه هنجارگذار و آینده نظم جهانی، ترجمه لی لا سازگار، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-       هابسبام، ا. جی. (1383). ملت و ملت‌گرایی، ترجمه علی باش، مشهد: انتشارات دامون.
-       هینبوش، ر؛ احتشامی، ا. (1382). سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، ترجمه علی گل‌محمدی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-        Anderson, P. (1974). Lineage of Absolute State London, New Left book Press.
-        Cantori, L. L& Speigel.S. (1974). the International Politics of Regions: A Comparative Approach. Englewood cliffs. N.J.: prentice-Hall.                         
-        Thompson, R.W. (1973).”The Regional Sub-System: A conceptual Implication and a Propositional Inventory”, International Studies Quarterly, Vol. Xll. 1.           
-        Marshall, T.H. (1992). Citizenship and Social clan, Pluto press, London.